Atmadharma magazine - Ank 012
(Year 1 - Vir Nirvana Samvat 2470, A.D. 1944).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 3 of 21

background image
આત્મા, તેનો સ્વભાવ અને તેમાં સ્થિરતા
તથા ભગવાનની સાચી ભક્તિ દર્શાવતી
[સમયસારજી ગાથા ૩૨–૩૩ ઉપરના પૂજ્ય સદ્ગુરુદેવના પ્રવચનોમાંથી– ૧૯૯૯ ના ભાદરવા વદી ૦)) બુધવાર]
૧–આત્મા પોતે શરીર, મન, વાણી તથા આઠ પ્રકારનાં કર્મ રજકણોથી તદ્ન જુદી ચીજ છે. તે સ્વતંત્ર
નિર્વિકારી તત્ત્વ છે, તેની અજ્ઞાનીને અનાદિથી ખબર નથી તેથી પાંચ ઈન્દ્રિયોમાં સુખ માને છે, પરમાં મોહ કરે
છે, પરનું હું કાંઈ કરી શકું છું તેમ માને છે; એવો મોહ અજ્ઞાનભાવે આત્મા કરે છે પણ તેમાં કર્મ તો નિમિત્ત
માત્ર છે. કર્મ તો પર વસ્તુ છે. પર વસ્તુ તે આત્મ તત્ત્વને રોકે કે લાભ કરે તેમ ત્રણકાળ ત્રણલોકમાં બને નહિ,
પણ પોતાનું સ્વરૂપ ભૂલીને ‘આ શરીર, કુટુંબાદિ અને શુભાશુભ પરિણામ તે જ હું’ એમ માની સ્વરૂપની
સાવધાની ચૂક્યો અને પરમાં રાગી થયો તે ખરો મોહ છે, તેમાં જડ કર્મ નિમિત્ત માત્ર છે; પોતે પરમાં સાવધાન
થયો અને સ્વરૂપમાં અસાવધાન થયો ત્યારે જડ કર્મને નિમિત્તરૂપ કહેવાય છે, તે દ્રવ્યમોહ છે.
૨–કેવો છે તે (આત્માનો) જ્ઞાન સ્વભાવ? સમસ્ત લોકના ઉપર તરતો. તરતો એટલે શું? રાગદ્વેષમાં
ભેળસેળ નહિ થતો, રાગદ્વેષ ને શુભાશુભ પરિણામથી જુદો ને જુદો એટલે અધિક ને અધિક રહેતો, એવો તે
જ્ઞાનસ્વભાવ બધાની ઉપર તરતો છે.× ×
દેહ દેવળમાં બિરાજતો જ્ઞાનમૂર્તિ અંગારો જુદો છે. એવા આત્માને જેણે જાણ્યો તે સમસ્ત લોકના ઉપર
તરતો છે. મારો સ્વભાવ સ્પષ્ટ પ્રગટ નિર્મળ બધાને જાણનારો છે, તે પરરૂપે થતો નથી એમ જેણે જાણ્યું તે
સ્મસ્ત લોકના ઉપર તરતો છે. મારો જ્ઞાનસ્વભાવ પરથી નિરાળો, પ્રત્યક્ષ ઉદ્યોતપણાથી સદાય અંતરંગમાં
પ્રકાશમાન છે.
૩–વસ્તુનો જે સ્વભાવ છે તે જાણ્યા વિના ટકવું શેમાં? ને ટક્યા વગર ચારિત્ર થાય નહીં, ને ચારિત્ર
વિના મોક્ષ થાય નહીં તેથી મોક્ષ થવા માટે ચારિત્ર જોઈએ ને ચારિત્ર થવા માટે યથાર્થ જ્ઞાન જોઈએ.
(સમયસારજીની) એકત્રીસમી ગાથામાં ઓળખાણ થવાનું કહ્યું. ઓળખાણ થાય કે તરત જ બધા વીતરાગ થાય
તેમ બનતું નથી. જે જાણ્યું ને માન્યું તેમાં પછી પુરુષાર્થ કરી ક્રમે ક્રમે સ્થિર થતો જાય છે, તે વીતરાગની ખરી
ભક્તિ છે.
૪–(ગાથા–૩૩) ભગવાનની સ્તુતિ તે પોતાના આત્મા સાથે સંબંધ રાખે છે પણ પર ભગવાન સાથે
સંબંધ રાખે નહીં. સામા ભગવાન તરફ વલણવાળો ભાવ તે શુભભાવ છે, તેનાથી પુણ્ય બાંધે પણ ધર્મ ન થાય;
સ્ત્રી, પુત્રાદિ તરફનો વલણવાળો ભાવ તે અશુભ ભાવ છે. તે અશુભભાવને ટાળવા સામા ભગવાન તરફ
શુભભાવમાં જોડાય, પણ આત્મા શું વસ્તુ છે ને ધર્મનો સંબંધ તો મારા આત્મા સાથે છે તેમ ન માને તેને
ભગવાનની સાચી સ્તુતિ કે ભક્તિ થઈ શકે નહીં; આ રાતી–પીળી દુનિયા કે જે સારાં શરીર, સારાં ખાવા–
પીવાનાં, હરવું–ફરવું ને મઝા કરવી એવી પચરંગી દુનિયામાં રચ્યાપચ્યા રહે તેને આ ધર્મ ક્યાંથી સમજાય? ×
× × × × × × અજ્ઞાની એટલે અનાદિનો અજાણ જે શરીરાદિ સંયોગને પોતાના માનતો તેને કહે છે કે ભાઈ!
તારા આત્માનો સંબંધ તારી સાથે છે, પરની સાથે નથી. તું તારા આત્માના ધર્મના સંબંધને પરની સાથે માનતો
હો, દેવ–ગુરુ શાસ્ત્રને પણ તારા આત્માના ધર્મના સંબંધરૂપે માનતો હો તો તે ખરી સ્તુતિ નથી; (તેમ
આચાર્યદેવ સમયસારજીની ૩૩ મી ગાથામાં સમજાવે છે.) ........જુઓ! આમાં કોઈ પર કરી દે નહીં તેવો
સ્વતંત્ર સ્વભાવ બતાવ્યો. જ્યારે તારો જ આત્મા સ્વરૂપની જાગૃતિ વડે પ્રયત્ન કરે અને જ્યારે મોહને ક્ષય કરે
ત્યારે જ મોહ ક્ષય થાય, પણ કોઈ પર કરી દે તેમ નથી, તેવું સ્વતંત્ર સ્વરૂપ બતાવ્યું. શ્રી સમયસારજીમાં
આચાર્યદેવે નીચલી દશાવાળાને કહ્યું કે તારામાં જેટલો સંબંધ કર તેટલી સાચી ભક્તિ છે, પર અવલંબનથી ધર્મ
નથી; પણ અંતરસ્વરૂપમાં સમ્યગ્જ્ઞાનપૂર્વક જેટલી એકાગ્રતા–સ્થિરતા તેટલો ધર્મ છે, પર તરફના વલણનો ભાવ
તે શુભભાવ–પુણ્યભાવ છે. તે અશુભરાગ ટાળીને શુભ–વિકલ્પરૂપ રાગ થાય ખરો. જો શુભરાગ ન થાય તો
પાપરાગ થાય માટે જ્ઞાની અશુભરાગ ટાળી શુભરાગમાં જોડાય ખરા, પણ તે શુભભાવ તે વિકારીભાવ છે,
‘તેનાથી મારો ધર્મ ખીલશે’ એમ તે ન માને. ત્રણે પ્રકારની (જઘન્ય, મધ્યમ અને ઉત્કૃષ્ટ) નિશ્ચય સ્તુતિનો
સંબંધ તો આત્મા સાથે છે. *