ATMADHARMA With the permission of Baroda Govt. Regd. No. B. 4787
Order No. 31/10/44
ભ ગ વા ન શ્રી કું દ કું દ ક હા ન જૈ ન શા સ્ત્ર મા ળા અ ને
સમયસાર
‘ભગવાન શ્રી કુંદકુંદ કહાન જૈન શાસ્ત્રમાળા એટલે શ્રી કુંદકુંદ ભગવંતના અંતર અનુભવમાંથી
ઝરી પડેલાં મોતીઓની શ્રી કહાન પ્રભુએ ગૂંથેલી માળા, અને એ માળાનો પહેલો મણકો એટલે શ્રી સમયસાર–
પ્રવચનો; જેની અંદર અનુભવપૂર્ણ વિધવિધ પ્રકારના અનેક ન્યાયો, યુક્તિઓ, દલીલો અને દ્રષ્ટાંતો વગેરેથી
ત્રિકાળી સિદ્ધાંતો દ્વારા સત્યધર્મનું સ્વરૂપ સમજાવવામાં આવ્યું છે; બીજી રીતે કહિએ તો શુદ્ધ આત્માના
અનુભવરૂપ સમ્યગ્દર્શન પ્રગટાવવાનો ઉપાય આ શાસ્ત્રમાં બતાવવામાં આવ્યો છે. અને એ ઉપાય બતાવીને,
ખરેખર આ શાસ્ત્ર સમસ્ત જૈનસમાજને મહાન ધાર્મિક સાહિત્યની ભેટ અર્પણ કરે છે. આ શાસ્ત્રના પાને પાને,
સૂતેલી ચેતનાને પડકાર કર્યો છે, વાક્યે વાક્યે્યુક્તિ અને અનુભવ ભરેલાં છે અને શબ્દે શબ્દે સ્વ તરફના
પુરુષાર્થની જાહેરાત છે. નમૂના તરીકે અહીં તેના કેટલાક અવતરણો આપવામાં આવે છે:–
૧– ‘જૈનધર્મ તે રાગદ્વેષ અજ્ઞાનને જિતનાર આત્મસ્વભાવ છે–વાડો વેશ નહિ, આ રીતના શુદ્ધ સ્વભાવને
માનનાર ધર્માત્મા જ્યાં જુએ ત્યાં ગુણને જ દેખે છે, ગુણને મુખ્ય કરે છે, વ્યક્તિને નહિ. (પાનું–૧૩)
૨– ‘આ સમયસારમાં આત્માની શુદ્ધતાનો અધિકાર છે.
આત્મા દેહાદિ રાગથી જુદો છે એવું વાસ્તવિકપણું જ્યાં સુધી આત્મા ન જાણે, ત્યાં સુધી મોહ ઘટે નહિ.
જ્યારે યથાર્થપણું જાણવામાં આવે, ત્યારે જ અંતરથી પરપદાર્થનું માહાત્મ્ય જાય, અને સ્વનું માહાત્મ્ય આવે.
સર્વજ્ઞ ભગવાને જેવો આત્માને જોયો તેવો જ આત્મસ્વભાવ આ સમયસાર શાસ્ત્રમાં વર્ણવ્યો છે.’ (પાનું–૧૫)
૩–“કોઈ કહે, ‘હમણાં આ ન સમજાય. ’ પણ આત્મા ક્યારે નથી? દેહ, ઈન્દ્રિય તો કાંઈ જાણતાં નથી,
જાણે છે તે જ પોતે છે, માટે જરૂર સમજાય.” (પાનું–૧૫)
૪–“પોતાના સ્વાધીન સ્વભાવને સમજવાની આ વાત છે. ‘સમજ પીછે સબ સરલ હૈ, બિન સમજે
મુશ્કેલ. ’ અંધારૂં કાઢવા માટે સાંબેલા, સૂપડાં ન જોઈએ પણ પ્રકાશ જ જોઈએ, તેમ અનંતકાળનું અજ્ઞાન
ટાળવા માટે સાચું જ્ઞાન કરવાની જરૂર છે. × × યથાર્થ જ્ઞાન શિવાય બીજા ઉપાય કરે તો શુદ્ધ સ્વરૂપનું ભાન ન
થાય તેથી સાચા જ્ઞાનવડે, અનેક અપેક્ષાવડે, અનેક ધર્મને બરાબર સમજવા જોઈએ.” (પાનું–૧૯)
૫–“બંધન ભાવ આત્મા પોતે જ પોતાના અબંધક ભાવને ચૂકીને કરે છે; અને પોતે જ પોતાને
ઓળખીને અંતર સ્થિરતા વડે અશુદ્ધતા ટાળે છે. જેમ વસ્ત્રનો મૂળ સ્વભાવ મેલો નથી, પણ પર સંયોગથી
વર્તમાન અવસ્થામાં મેલું દેખાય છે. વસ્ત્રના ઊજળા સ્વભાવનું જ્ઞાન કરે તો તે મેલના સંયોગનો અભાવ થઈ
શકે છે. તેમ પ્રથમ શુદ્ધ આત્માનું પૂર્ણ પવિત્ર મુક્ત સ્વરૂપ જાણે તો અશુદ્ધતા ટાળી શકાય છે; માટે અહીં ટીકામાં
મુખ્યપણે શુદ્ધ આત્માનું કથન આવશે. આમાં તો અચિંત્ય આત્મસ્વરૂપના ગાણાં આવે છે.” (પાનું–૨૫)
૬– ‘આચાર્ય કહે છે: હું ધુ્રવ, અચળ અને અનુપમ એ ત્રણ વિશેષણોથી યુક્ત ગતિને પ્રાપ્ત થયેલ એવા
સર્વ સિદ્ધોને નમસ્કાર કરી, અહો! શ્રુતકેવળીઓએ કહેલા આ સમયસાર નામના પ્રાભૃતને કહીશ.
આ મહામંત્રો છે. જેમ મોરલીના નાદથી સર્પ ડોલી ઊઠે, તેમ ‘સમયસાર’ એટલે શુદ્ધ આત્માનો મહિમા
કહેનાર આ શાસ્ત્ર, તેના કથન વડે ‘હું શુદ્ધ છું’ એમ આત્મા ડોલી ઊઠે છે.’ (પાનું–૨૭)
૭–પ્રથમ પોતાનો આત્મા સિદ્ધ પરમાત્મા સમાન છે, તે પોતાને સ્થાપીને કહે કે, મારામાં સિદ્ધપણું–
પુર્ણપણું છે. કોઈને નાને મોઢે આ મોટી વાત લાગે, પણ પૂર્ણ સ્વરૂપ કબુલ્યા વિના પૂર્ણની શરૂઆત કેમ થાય?
લોકોને જ્ઞાની કહે ‘તું પ્રભુ છો’ તે સાંભળતા ભડકી ઊઠે છે, અને કહે છે કે અરે? આત્માને પ્રભુ કેમ કહ્યો?
જ્ઞાની કહે છે, ‘બધા આત્મા પ્રભુ છે.’ બાહ્ય વિષય કષાયમાં
ગ્રંથ પહેલો મૂલ્ય ૩–૦–૦ ટ. ખ. જુદું
પ્રાપ્તિસ્થાન શ્રી જૈન સ્વાધ્યાય મંદિર, સોનગઢ, કાઠિયાવાડ
(અનુસંધાન પા. ૭૯ ઉપર)