અત્મસ્વરૂપન સચ સમજણ સલભ છ
પોતાનું આત્મસ્વરૂપ સમજવું સુગમ છે. અનાદિથી સ્વરૂપના અનઅભ્યાસને કારણે અઘરૂં લાગે છે,
પરંતુ જો યથાર્થરુચિ કરીને સમજવા માગે તો પોતાનું સ્વરૂપ સમજવું તે સહેલું છે.
બંગલો કરવો હોય તો ગમે તેવો હોશિયાર કારીગર હોય તોપણ બે ઘડીમાં ન થઈ શકે, પણ જો
આત્મસ્વરૂપની ઓળખાણ કરવા માગે તો તે બે ઘડીમાં પણ થઈ શકે છે. આઠ વર્ષનું બાળક મણિકા ન ઉપાડી
શકે પરંતુ સાચી સમજણ દ્વારા આત્માનું ભાન કરી કેવળજ્ઞાન પામી શકે. આત્મા પર દ્રવ્યમાં કાંઈ જ ફેરફાર ન
કરી શકે પણ સ્વદ્રવ્યમાં તો પુરુષાર્થદ્વારા સમસ્ત અજ્ઞાનનો નાશ કરી સમ્યગ્જ્ઞાન પ્રગટાવી કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી
શકે છે. સ્વમાં ફેરફાર કરવા આત્મા પરિપૂર્ણ સ્વતંત્ર છે, પણ પરમાં કાંઈ કરવા માટે આત્મામાં કિંચિત્ સામર્થ્ય
નથી. આત્મામાં એવો બેહદ સ્વાધીન પુરુષાર્થ છે કે જો તે ઊંધો પડે તો બે ઘડીમાં સાતમી નરકે જાય અને
સવળો પડે તો બે ઘડીમાં કેવળજ્ઞાન લઈ સિદ્ધ થાય.
પરમાગમ શ્રી સમયસારજીમાં કહ્યું છે કે–“જો આ આત્મા બે ઘડી પુદ્ગલ દ્રવ્યથી ભિન્ન પોતાના શુદ્ધ
સ્વરૂપનો અનુભવ કરે [તેમાં લીન થાય], પરિષહ આવ્યે પણ ડગે નહિ, તો ઘાતીકર્મનો નાશ કરી, કેવળજ્ઞાન
ઉત્પન્ન કરી, મોક્ષને પ્રાપ્ત થાય. આત્માનુભવનું એવું માહાત્મ્ય છે તો મિથ્યાત્વનો નાશ કરી સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ
થવી તો સુલભ છે; માટે શ્રી ગુરુઓએ એ જ ઉપદેશ પ્રધાનતાથી કર્યો છે.” [ગુજરાતી સમયસાર પાનું–૫૨]
શ્રી સમયસાર પ્રવચનોમાં આત્માની સમજણ કરવાની પ્રેરણા વારંવાર કરી છે–
(૧) ચૈતન્યની વિલાસરૂપ મોજને, જરીક છૂટો પડીને જો, તે મોજને અંદરમાં દેખતાં શરીરાદિના મોહને
તું તરત જ છોડી શકશે. ‘झगिति’ એટલે ઝટ દઈને છોડી શકીશ. આ વાત સહેલી છે કેમકે તારા સ્વભાવની છે.
[પુસ્તક ૩ પાનું ૧૬]
(૨) સાતમી નરકની અનંતી વેદનામાં પડેલા પણ આત્માનો અનુભવ પામ્યા છે, તો સાતમી નરક
જેટલી પીડા તો અહીં નથી ને! મનુષ્યપણું પામીને રોદણાં શું રોયાં કરે છે? હવે સત્સમાગમે આત્માની પિછાણ
કરી આત્માનુભવ કર. [પા. ૧૭]
આ રીતે સમયસાર–પ્રવચનોમાં વારંવાર–હજારોવાર આત્માનુભવ કરવાની પ્રેરણા કરી છે, જૈન શાસ્ત્રોનું
ધ્યેયબિંદુ જ આત્મસ્વરૂપની સમજણ કરાવવી તે છે.
‘અનુભવ પ્રકાશ’ ગ્રંથમાં આત્માનુભવની પ્રેરણા કરતાં કહે છે કે–કોઈ એમ જાણે કે આજના સમયમાં
સ્વરૂપ કઠણ છે તે સ્વરૂપની ચાહ મટાડનાર બહિરાત્મા છે × × × × જ્યારે નવરો હોય ત્યારે વિકથા કરે છે,
ત્યારે સ્વરૂપનું પરિણામ કરે તો કોણ રોકે છે? પરપરિણામ સુગમ, નિજ પરિણામ વિષમ બતાવે છે! દેખો
અચરજ ની વાત! પોતે દેખે છે–જાણે છે છતાં દેખ્યો ન જાય, જાણ્યો ન જાય એમ કહેતાં લાજ પણ આવતી
નથી? × × × × જેના જશ ભવ્યજીવો ગાય છે, જેની અપાર મહિમા જાણ્યે, મહા ભવ ભાર મટે એવો આ
સમયસાર [આત્મ સ્વરૂપ] અવિકાર જાણી લેવો. [જુઓ અનુભવ પ્રકાશ પાન–૫૬–૫૭]
આ જીવ અનાદિથી અજ્ઞાનને લીધે પરદ્રવ્યને પોતાનું કરવા મથે છે, અને શરીરાદિને પોતાનું કરીને
રાખવા માગે છે, પરંતુ પરદ્રવ્યનું પરિણમન જીવને આધીન નથી તેથી અનાદિથી જીવની મહેનત
[અજ્ઞાનભાવ] ના ફળમાં એક પરમાણુ પણ જીવનો થયો નથી. અનાદિથી દેહદ્રષ્ટિ પૂર્વક શરીરને પોતાનું માન્યું
છે પણ હજી સુધી એક પણ રજકણ જીવનો થયો નથી અને કદી થવાનો પણ નથી, બંને દ્રવ્ય ત્રિકાળ જુદાં જ છે.
જીવ જો પોતાના સ્વરૂપની સાચી સમજણ કરવા માગે તો તે સુગમ છે અને જે પોતાના સ્વરૂપને સમજવા માગે
તે પુરુષાર્થ દ્વારા અલ્પકાળમાં સમજી શકે છે. જીવ પોતાનું સ્વરૂપ જ્યારે સમજવા માગે ત્યારે સમજી શકે છે.
સ્વરૂપ સમજવામાં અનંતકાળ લાગતો નથી. તેથી સાચી સમજણ સુલભ છે.
સાચી સમજણ કરવાની રુચિના અભાવે જ જીવ અનાદિથી પોતાનું સ્વરૂપ સમજ્યો નથી. માટે
આત્મસ્વરૂપ સમજવાની રુચિ કરો અને જ્ઞાન કરો..... • • •