: શ્રાવણ : ૨૦૦૧ : આત્મધર્મ : ૧૭૭ :
જીવોની દયા પાળવાનું કહ્યું કે અહિંસા બતાવી કર્મોનું વર્ણન કર્યું––એ કાંઈ ભગવાનને કે ભગવાનના કહેલા
શાસ્ત્રને ઓળખવાનું ખરૂં લક્ષણ નથી.
ભગવાન પણ બીજાનું કરી શક્યા નહિ.
ભગવાને પોતાનું કાર્ય પૂરેપૂરૂં કર્યું અને બીજાનું ભગવાને કાંઈ કર્યું નહિ કેમકે એક તત્ત્વ પોતાપણે છે
અને પરપણે નથી તેથી તે કોઈ બીજાનું કાંઈ કરી શકે નહિ. દરેક દ્રવ્ય જુદાં જુદાં સ્વતંત્ર છે કોઈ કોઈનું કાંઈ કરી
શકે નહિ––આમ જાણવું તે જ ભગવાનના શાસ્ત્રની ઓળખાણ છે, તે જ શ્રુતજ્ઞાન છે... આ તો હજી સ્વરૂપને
સમજનારની પાત્રતા કહેવાય છે.
જૈન શાસનમાં કહેલું પ્રભાવનાનું સાચું સ્વરૂપ
પ્રભાવના કોઈ પરદ્રવ્યની કરી શકતું નથી, પરંતુ જૈનધર્મ એટલે કે આત્માનો વીતરાગ સ્વભાવ તેની
પ્રભાવના ધર્મી જીવો કરે છે. આત્માને જાણ્યા વગર આત્માના સ્વભાવની વૃદ્ધિરૂપ પ્રભાવના કેવી રીતે કરે?
પ્રભાવના કરવાનો વિકલ્પ ઉઠે તે પણ પરના કારણે નથી, બીજા માટે કાંઈ પણ પોતામાં થાય એમ કહેવું તે જૈન
શાસનની મર્યાદામાં નથી. જૈનશાસન તો વસ્તુને સ્વતંત્ર સ્વાધીન પરિપૂર્ણ સ્થાપે છે.
પર જીવની દયા પાળવાનું ભગવાને કહ્યું નથી.
ભગવાને બીજા જીવોની દયા સ્થાપી–એ વાત ખોટી છે. પર જીવની ક્રિયા આ જીવ કરી જ શકતો નથી
તો પછી તેને બચાવવાનું ભગવાન કેમ કહે? ભગવાને તો આત્માના સ્વભાવને ઓળખીને કષાય ભાવથી
પોતાના આત્માને બચાવવો તે કરવાનું કહ્યું છે; તે જ ખરી દયા છે. પોતાના આત્માનો નિર્ણય કર્યા વગર તે શું
કરશે? ભગવાનના શ્રુતજ્ઞાનમાં તો એમ કહે છે કે–તું તારાથી પરિપૂર્ણ વસ્તુ છો. દરેક તત્ત્વો પોતાથી જ સ્વતંત્ર
છે, કોઈ તત્ત્વને બીજા તત્ત્વનો આશ્રય નથી–આ પ્રમાણે વસ્તુના સ્વરૂપને છૂટું રાખવું તે અહિંસા છે અને એક
બીજાનું કરી શકે એમ વસ્તુને પરાધીન માનવી તે હિંસા છે.
આનંદ પ્રગટાવાની ભાવનાવાળો શું કરે?
જગતના જીવોને સુખ જોઈએ છે, સુખ કહો કે ધર્મ કહો. ધર્મ કરવો છે એટલે આત્મશાંતિ જોઈએ છે,
સારૂં કરવું છે. સારૂં ક્યાં કરવું છે? આત્માની અવસ્થામાં દુઃખનો નાશ કરીને વીતરાગ આનંદ પ્રગટ કરવો છે.
એ આનંદ એવો જોઈએ કે જે સ્વાધીન હોય–જેના માટે પરનું અવલંબન ન હોય... આવો આનંદ પ્રગટાવવાની
જેને યથાર્થ ભાવના હોય તે જિજ્ઞાસુ કહેવાય. પોતાનો પુર્ણાનંદ પ્રગટાવવાની ભાવનાવાળો જિજ્ઞાસુ પહેલાંં એ
જુએ કે એવો પુર્ણાનંદ કોને પ્રગટ્યો છે? પોતાને હજી તેવો આનંદ પ્રગટ નથી કેમકે જો પોતાને તેવો આનંદ
પ્રગટ હોય તો પ્રગટાવવાની ભાવના ન હોય. એટલે પોતાને હજી તેવો આનંદ પ્રગટ્યો નથી પણ પોતાને જેની
ભાવના છે તેવો આનંદ બીજા કોઈકને પ્રગટ્યો છે અને જેમને તે આનંદ પ્રગટ્યો છે એવાઓના નિમિત્તથી પોતે
તે આનંદ પ્રગટાવવાનો સાચો માર્ગ જાણે–એટલે આમાં સાચાં નિમિત્તોની ઓળખાણ પણ આવી ગઈ. આટલું
કરે ત્યાં સુધી હજી જિજ્ઞાસુ છે.
પોતાની અવસ્થામાં અધર્મ–અશાંતિ છે તે ટળીને ધર્મ–શાંતિ પ્રગટાવવી છે. તે શાંતિ પોતાને આધારે
અને પરિપુર્ણ શાંતિ જોઈએ છે. આવી જેને જિજ્ઞાસા થાય તે પ્રથમ એમ નક્કી કરે છે કે–હું એક આત્મા મારૂં
પરિપુર્ણ સુખ પ્રગટાવવા માગું છું, તો તેવું પરિપુર્ણ સુખ કોઈને પ્રગટ્યું હોવું જોઈએ; જો પરિપુર્ણ સુખ–આનંદ
પ્રગટ ન હોય તો દુઃખી કહેવાય. જેને પરિપુર્ણ અને સ્વાધીન આનંદ પ્રગટ્યો હોય તે જ સંપુર્ણ સુખી છે; તેવા
સર્વજ્ઞ છે... આ રીતે જિજ્ઞાસુ પોતાના જ્ઞાનમાં સર્વજ્ઞનો નિર્ણય કરે છે. પરનું કરવા–મૂકવાની વાત તો છે જ
નહિ–જ્યારે પરથી જરા છૂટો પડ્યો ત્યારે તો આત્માની જિજ્ઞાસા થઈ છે. આ તો પરથી ખસીને હવે જેને પોતાનું
હિત કરવાની ઝંખના જાગી છે એવા જિજ્ઞાસુ જીવની વાત છે. પર દ્રવ્ય પ્રત્યેની સુખ બુદ્ધિ અને રુચિ ટાળી તે
પાત્રતા, અને સ્વભાવની રુચિ અને ઓળખાણ થવી તે પાત્રતાનું ફળ છે.
દુઃખનું મૂળ ભૂલ છે. જેણે પોતાની ભૂલથી દુઃખ ઉત્પન્ન કર્યું છે તે પોતાની ભૂલ ટાળે તો તેનું દુઃખ ટળે...
બીજા કોઈએ ભૂલ કરાવી નથી તેથી બીજો કોઈ પોતાનું દુઃખ ટાળવા સમર્થ નથી.
શ્રુતજ્ઞાનું અવલંબન – એજ પહેલી ક્રિયા
જે આત્મકલ્યાણ કરવા તૈયાર થયો છે એવા જીજ્ઞાસુએ પ્રથમ શું કરવું–તે બતાવાય છે. આત્મકલ્યાણ