: ૮૪ : આત્મધર્મ : માહ : ૨૪૭૨
કેમકે મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવ તો પરનું કર્તૃત્વ માને છે. કર્તાપણાની માન્યતાવાળો જીવ જ્ઞાતાપણાની યથાર્થ ભાવના
કરી શકે નહિ, કેમકે કર્તાપણાને અને જ્ઞાતાપણાને પરસ્પર વિરોધ છે.
‘સર્વજ્ઞ ભગવાને પોતાના કેવળજ્ઞાનમાં જેમ જોયું હોય તેમજ થાય, આપણે તેમાં કાંઈ ફેરફાર ન કરી
શકીએ, તો પછી તેમાં પુરુષાર્થ રહેતો નથી’ આમ જે માને છે તે અજ્ઞાની છે; હે ભાઈ! તું કોના જ્ઞાનથી વાત
કરે છે? તારા જ્ઞાનથી કે બીજાના જ્ઞાનથી? જો તું તારા જ્ઞાનથી જ વાત કરે છે તો પછી જે જ્ઞાને સર્વજ્ઞનો અને
બધા દ્રવ્યોની અવસ્થાનો નિર્ણય કરી લીધો તે જ્ઞાનમાં સ્વદ્રવ્યનો નિર્ણય ન હોય એ બને જ કેમ? સ્વદ્રવ્યનો
નિર્ણય કરનાર જ્ઞાનમાં અનંત પુરુષાર્થ છે.
વળી તારી દલીલમાં ‘સર્વજ્ઞ ભગવાને પોતાના કેવળજ્ઞાનમાં જેમ જોયું હોય તેમ થાય’ એમ કહ્યું છે તો
તે માત્ર વાત કરવા માટે કહ્યું છે કે તને સર્વજ્ઞના કેવળજ્ઞાનનો નિર્ણય છે? પ્રથમ તો, જો કેવળજ્ઞાનનો તને
નિર્ણય ન હોય તો પહેલાંં તે નિર્ણય કર, અને જો સર્વજ્ઞના નિર્ણયપૂર્વક તું કહેતો હોય તો, સર્વજ્ઞ ભગવાનના
કેવળજ્ઞાનનો નિર્ણય કરનાર જ્ઞાનમાં અનંત પુરુષાર્થ આવી જ જાય છે. સર્વજ્ઞનો નિર્ણય કરવામાં જ્ઞાનનું અનંત
વીર્ય કામ કરે છે છતાં તેની ના પાડીને તું કહે છે કે ‘ક્રમબદ્ધપર્યાયમાં પુરુષાર્થ કયાં આવ્યો?’ તો તને પૂર્ણ
કેવળજ્ઞાનના સ્વરૂપની જ શ્રદ્ધા થઈ નથી, તેમ કેવળજ્ઞાનને કબુલવાનો અનંત પુરુષાર્થ તારામાં પ્રગટયો નથી.
કેવળજ્ઞાનને કબુલવામાં અનંત પુરુષાર્થની અસ્તિ આવે છે છતાં કબુલતો નથી તો તું માત્ર વાતો જ કરે છે પણ
તને સર્વજ્ઞનો નિર્ણય થયો નથી; જો સર્વજ્ઞનો નિર્ણય હોય તો પુરુષાર્થની અને ભવની શંકા ન હોય; સાચો
નિર્ણય આવે અને પુરુષાર્થ ન આવે તેમ બને જ નહિ.
અનંત પદાર્થોને જાણનાર, અનંત ગુણોથી પરિપૂર્ણ અને ભવરહિત એવા કેવળજ્ઞાનનો જે જ્ઞાને નિર્ણય
કર્યો તે જ્ઞાને પોતાના પુરુષાર્થવડે નિર્ણય કર્યો છે કે પુરુષાર્થ વગર? જેણે ભવરહિત કેવળજ્ઞાનને પ્રતીતમાં લીધું
છે તેણે રાગમાં ટકીને તે પ્રતીત કરી નથી પણ રાગથી છૂટો પાડીને પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવમાં ટકીને ભવરહિત
કેવળજ્ઞાનની તેણે પ્રતીત કરી છે. જે જ્ઞાને જ્ઞાનમાં ટકીને ભવરહિત કેવળજ્ઞાનની પ્રતીત કરી તે જ્ઞાન પોતે
ભવરહિત છે અને તેથી તે જ્ઞાનમાં ભવની શંકા નથી. પહેલાંં કેવળજ્ઞાનની પ્રતીત ન હતી ત્યારે અનંત ભવની
શંકામાં ઝુલતો અને હવે તે પ્રતીત થતાં અનંત ભવની શંકા ટળી ગઈ અને એકાદ ભવે મોક્ષ માટે જ્ઞાન નિઃશંક
થયું, તે જ્ઞાનમાં અનંત પુરુષાર્થ રહેલો છે; આ રીતે ‘સર્વજ્ઞ ભગવાને પોતાના કેવળજ્ઞાનમાં જેમ જોયું હોય તેમ
જ થાય’ એવી યથાર્થ શ્રદ્ધામાં તો પોતાના ભવરહિતપણાનો નિર્ણય સમાઈ જાય છે–એટલે કે મોક્ષનો પુરુષાર્થ
તેમાં આવી જાય છે; યથાર્થ નિર્ણયનું જોર મોક્ષ પમાડે છે.
બધા દ્રવ્યોની જેમ પોતાના દ્રવ્યની અવસ્થા પણ ક્રમબદ્ધ જ છે, જેમ બીજા દ્રવ્યોની ક્રમબદ્ધપર્યાય આ
જીવથી નથી થતી તેમ આ જીવની ક્રમબદ્ધપર્યાય બીજા દ્રવ્યોથી થતી નથી. પોતાની ક્રમબદ્ધપર્યાયના સ્વભાવની
પ્રતીત કરતાં પોતાના દ્રવ્યસ્વભાવમાં જ જોવાનું રહ્યું કે અહો! મારી પર્યાયો તો મારા દ્રવ્યમાંથી જ આવે છે,
દ્રવ્યમાં રાગ–દ્વેષ નથી, કોઈ પર દ્રવ્ય મને રાગ–દ્વેષ કરાવતું નથી, પર્યાયમાં અલ્પ રાગ–દ્વેષ છે તે મારી
નબળાઈનું કારણ છે, તે નબળાઈ પણ મારા દ્રવ્યમાં નથી; આમ હોવાથી તે જીવને પર ઉપર ન જોતાં પોતાના
સ્વભાવમાં જ જોવાનું રહ્યું, એટલે કે દ્રવ્યદ્રષ્ટિમાં ટકવાનું રહ્યું, સ્વભાવના જોરે જ અલ્પકાળે રાગ ટાળી તે
કેવળજ્ઞાન પ્રગટ કરશે જ. બસ! આનું નામ ક્રમબદ્ધપર્યાયની શ્રદ્ધા છે, આ જીવે જ સર્વજ્ઞને યથાર્થપણે જાણ્યા
છે, અને આ જ જીવ સ્વભાવદ્રષ્ટિથી સાધક થયો છે, તેનું ફળ સર્વજ્ઞદશા છે.
દ્રવ્યમાં સમયે સમયે જે વિશેષ અવસ્થા થાય છે તે વિશેષ સામાન્યમાંથી જ આવે છે. સામાન્યમાંથી
વિશેષ પ્રગટે છે–એમાં તો કેવળજ્ઞાન ભરેલુ છે, જૈન સિવાય સામાન્ય–વિશેષની આ વાત બીજે કયાંય
નથી, અને સમ્યગ્દ્રષ્ટિ સિવાય બીજા તે યથાર્થપણે સમજી શકતા નથી, ‘સામાન્યમાંથી વિશેષ થાય છે’
આટલો સિદ્ધાંત નક્કી કરતાં તો પરિણમન સ્વતરફ ઢળી ગયું, પરથી મારી પર્યાય નહિ, નિમિત્તથી નહિ,
વિકલ્પથી પણ નહિ અને પર્યાયમાંથી પણ મારી પર્યાય થતી નથી–આમ બધાથી લક્ષ છોડીને જે જીવ
એકલા દ્રવ્યમાં ઢળ્યો છે તે જીવને એમ પ્રતીત થઈ છે કે સામાન્યમાંથી જ વિશેષ થાય છે. અજ્ઞાનીને આવી
સ્વાધીનતાની પ્રતીત હોતી નથી.
ભગવાને જેમ જોયું તેમ જ થાય એમ નક્કી કરનારનું વીર્ય પરમાંથી ખસીને સ્વમાં સ્થંભી ગયું છે. જ્ઞાને
સ્વમાં ટકીને સર્વજ્ઞના જ્ઞાનસામર્થ્યનો અને બધા દ્રવ્યોનો નિર્ણય કર્યો છે, તે નિર્ણયરૂપ પર્યાય કયાંય પરમાંથી
આવી નથી, વિકલ્પમાંથી પણ આવી નથી, પરંતુ