તેમની પૂર્ણ દશા તેમના દ્રવ્ય–ગુણના જ આધારે આવી છે; જેમ અરિહંતની પૂર્ણદશા તેમના દ્રવ્ય–ગુણના આધારે
પ્રગટી છે તેમ મારી પૂર્ણદશા પણ મારા દ્રવ્ય–ગુણના જ આધારે પ્રગટે છે; વિકલ્પનો કે પરનો આધાર મારી
પર્યાયને પણ નથી. “અરિહંત જેવી પૂરી દશા તે મારૂં સ્વરૂપ છે અને અધૂરી દશા તે મારૂં સ્વરૂપ નથી” આવો મેં
નિર્ણય કર્યો છે તે નિર્ણયરૂપ દશા મારા દ્રવ્યગુણના જ આધારે થઈ છે, આ રીતે જીવનું લક્ષ અરિહંતના દ્રવ્ય–
ગુણ–પર્યાય ઉપરથી ખસીને પોતાના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય તરફ વળે છે અને તે પોતાના સ્વભાવને પ્રતીતમાં લ્યે
છે. સ્વભાવને પ્રતીતમાં લેતાં સ્વભાવ તરફ પર્યાય એકાગ્ર થાય છે એટલે મોહને પર્યાયનો આધાર રહેતો નથી;
એ પ્રમાણે નિરાધાર થયેલો મોહ અવશ્ય ક્ષય પામે છે.
પોતાની પર્યાયમાં સર્વજ્ઞથી જેટલી અધૂરાશ છે તે ટાળવા માટે સ્વભાવમાં એકાગ્રતાનો પ્રયત્ન કરે છે.
પાણી, વસ્ત્ર વગેરે અન્ય કોઈ પદાર્થની જરૂર પડતી નથી અને જગતના જે જીવો દુઃખી છે તેઓ પોતાની
પર્યાયના દોષથી જ દુઃખી છે. પર્યાયમાં ફક્ત રાગદશા જેટલો જ પોતાને માની બેઠા છે અને આખા સ્વભાવને
ભૂલી ગયા છે તેથી રાગનું જ વેદન કરીને દુઃખી થાય છે, પણ કોઈ નિમિત્તના કારણે કે કર્મોના કારણે દુઃખ
નથી, તેમ જ અનાજ, વસ્ત્ર વગેરે ન મળવાના કારણે પણ દુઃખ નથી. દુઃખનું કારણ પોતાની પર્યાય છે, અને તે
દુઃખ ટાળવા માટે અરિહંતને ઓળખવા જોઈએ. અરિહંતના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયને જાણીને તેમના જેવડો જ
પોતાને માને કે અહો! હું ફક્ત રાગદશા જેટલો નથી પણ હું તો રાગરહિત પૂરેપૂરા જ્ઞાનસ્વભાવવાળો છું, મારા
જ્ઞાનમાં દુઃખ ન હોઈ શકે–એમ જો પોતાને અરિહંત જેવા જ દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય સ્વભાવે માને તો વર્તમાન રાગ
ઉપરથી પોતાનું લક્ષ ખસેડીને દ્રવ્ય–ગુણ સ્વભાવ ઉપર લક્ષ કરે અને પોતાના સ્વભાવની એકાગ્રતા કરીને
પર્યાયનું દુઃખ ટાળે. આમ હોવાથી જગતના કોઈ જીવોને પરાધીનપણું નથી, પર જીવનું કે જડ પદાર્થનું કાંઈ હું
કરી જ શકતો નથી, બધા પદાર્થો સ્વતંત્ર છે, મારે મારી પર્યાયનો ઉપયોગ સ્વ તરફ કરવાનો છે, આ જ સુખનો
ઉપાય છે, આ સિવાય જગતમાં બીજો કોઈ ઉપાય સુખનો નથી.
કરવા કોઈ સમર્થ નથી. જગતના જીવોને સંયોગનું દુઃખ નથી પણ પોતાના જ્ઞાનાદિ સ્વભાવની પૂર્ણદશાને જાણી
નથી તેનું જ દુઃખ છે. જો અરિહંતના આત્મા સાથે પોતાના આત્માને મેળવે તો પોતાનો સ્વતંત્ર સ્વભાવ
પ્રતીતમાં આવે. અહો! અરિહંતદેવ કોઈ બહારના સંયોગથી સુખી નથી, પણ પોતાના જ્ઞાન વગેરેની પૂર્ણદશાથી
જ તેઓ સંપૂર્ણ સુખી છે, માટે સુખ તે આત્માનું જ સ્વરૂપ છે; આમ સ્વભાવને ઓળખીને રાગદ્વેષ રહિત થઈને
પરમાનંદ દશાને પ્રગટ કરે. અરિહંતના વાસ્તવિક સ્વરૂપને જાણ્યું નથી તેથી પોતાના સ્વરૂપને પણ જાણ્યું નથી,
અને પોતાના સ્વરૂપને બરાબર જાણ્યું નથી માટે જ ભૂલ છે.
આમ પોતાના સ્વભાવની પ્રતીત પણ સાથે ભેળવીને વાત છે. જેણે પોતાના જ્ઞાનમાં આ નક્કી કર્યું તેને સુખ
માટે પરાધીન દ્રષ્ટિનો અનંત ખદબદાટ શમી ગયો. પહેલાંં અજ્ઞાનથી જ્યાં ત્યાં ખદબદાટ કરતો કે પૈસામાંથી
સુખ લઊં, રાગમાંથી સુખ લઊં દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્ર પાસેથી સુખ લઊં કે પુણ્ય કરીને સુખ લઊં–એમ પર લક્ષે સુખ
માનતો તે માન્યતા ટળી ગઈ, અને એકલા પોતાના સ્વભાવને જ સુખનું સાધન માન્યું, આ સમજણ થતાં
સમ્યગ્દર્શન થાય છે.