અભેદનું જાણપણું છે, આ જાણવા વખતે પરલક્ષ તેમ જ દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયના ભેદનું લક્ષ છુટી ગયું છે.
કરીને’ આમાં પહેલાં બોલમાં પર્યાયને દ્રવ્ય સાથે અભેદ કરવાની વાત છે અને બીજામાં ગુણને દ્રવ્ય સાથે અભેદ
કરવાની વાત છે. આ રીતે પર્યાયને અને ગુણને દ્રવ્યમાં અભેદ કરવાની વાત ક્રમથી સમજાવી છે, પણ અભેદનું
લક્ષ કરતાં તે ક્રમ પડતા નથી. જે ક્ષણે અભેદ દ્રવ્ય તરફ જ્ઞાન ઢળ્યું તે જ ક્ષણે પર્યાયભેદ અને ગુણ–ભેદનું લક્ષ
એક સાથે ટળી જાય છે, સમજાવવામાં તો ક્રમથી જ વાત આવે.
આત્મા જ્ઞાનસ્વભાવી છે’ એવા ગુણ–ગુણી ભેદની કલ્પના દૂર કરીને ગુણને દ્રવ્યમાં જ અદ્રશ્ય કરવા. એકલા
આત્માને લક્ષમાં લેતાં જ્ઞાન અને આત્માના ભેદ સંબંધી વિચાર અલોપ થઈ જાય છે, ગુણ–ગુણી ભેદનો વિકલ્પ
તુટીને એકાકાર ચેતન્યસ્વરૂપનો અનુભવ થાય છે–આ જ સમ્યગ્દર્શન છે.
સંબંધી વિકલ્પો છૂટીને–મોતી અને ધોળાશને હારમાં જ અદ્રશ્ય કરીને એકલા હારનો જ અનુભવ કરવામાં આવે
છે, તેમ પહેલાંં અરિહંતનો નિર્ણય કરીને દ્રવ્ય, ગુણ, પર્યાયના સ્વરૂપને જાણે કે આવી પર્યાય મારૂં સ્વરૂપ છે,
આવા મારા ગુણો છે અને હું અરિહંત જેવો જ આત્મા છું; આમ વિકલ્પ દ્વારા જાણ્યા પછી પર્યાયોના
અનેકભેદનું લક્ષ છોડીને ‘હું જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા’ એમ ગુણ–ગુણી ભેદવડે આત્માને લક્ષમાં લ્યે અને પછી તો
દ્રવ્ય, ગુણ કે પર્યાય એ ત્રણે સંબંધી વિકલ્પો છોડીને એકલા આત્માનો અનુભવ કરવા ટાણે તે ગુણગુણી ભેદ
પણ ગુપ્ત થઈ જાય છે–અર્થાત્ જ્ઞાન ગુણ આત્મામાં જ સમાઈ જાય છે, આ રીતે કેવળ આત્માનો અનુભવ કરવો
તે સમ્યગ્દર્શન છે.
સમાવી દઈને–તેમના પરનું લક્ષ છોડી દઈને કેવળ હારને જ જાણે છે. જો એમ ન કરે તો હાર પહેર્યાની સ્થિતિમાં
પણ ધોળાશ વગેરેના વિકલ્પો રહેવાથી હાર પહેર્યાનું સુખ વેદી શકે નહિ.” તેમ આત્મસ્વરૂપ સમજનાર
સમજતી વખતે તો દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય ત્રણેનું સ્વરૂપ વિચારે છે પરંતુ પછી ગુણ અને પર્યાયને દ્રવ્યમાં જ સમાઈ
દઈને–તેમના પરનું લક્ષ છોડી દઈને કેવળ આત્માને જ જાણે છે. જો એમ ન કરે તો દ્રવ્યનું સ્વરૂપ ખ્યાલમાં
આવવા છતાં પણ ગુણ–પર્યાય સંબંધી વિકલ્પ રહેવાથી દ્રવ્યનો અનુભવ કરી શકે નહિ.
પહેલી ક્રિયા છે, આ જ ક્રિયાથી અનંતા અરિહંત–તીર્થંકરો ક્ષાયકસમ્યગ્દર્શન પામીને કેવળજ્ઞાન અને મોક્ષદશાને
પ્રાપ્ત થયા છે, વર્તમાનમાં પણ મુમુક્ષુઓને માટે આ જ ઉપાય છે અને ભવિષ્યમાં અનંત તીર્થંકરો થશે તે બધા
આ જ ઉપાયથી થવાના છે.
જેવા અરિહંતના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય છે તેવા જ પોતાના છે; અરિહંતને રાગ–દ્વેષ નથી, શરીરનું કાંઈ કરતા નથી,
પરનું કાંઈ કરતા નથી, તેમ જ દયા કે હિંસાની વિકારી લાગણીઓ તેમને નથી, તેઓ એકલું જ્ઞાન જ કરે છે તેમ
હું પણ જ્ઞાન કરનાર જ છું, બીજું કાંઈ મારૂં સ્વરૂપ નથી; વર્તમાન મારા જ્ઞાનમાં કચાશ છે તે મારી અવસ્થાના
દોષને કારણે છે, અવસ્થાનો દોષ તે પણ