‘વ્રતથી ધર્મ નથી’ એમ કહીને તેનું જોર ઢીલું કરી નાખો છો, તો પછી આમાં સિદ્ધાંત બોધ કે ઉપદેશ બોધ શું આવ્યો?
છોડીને આ એકલા આત્માની વાત સાંભળે છે અને તે સમજવા રોકાય છે તેમાં જિજ્ઞાસા કેટલી છે? કષાયની મંદતા કેટલી છે? શું
આ બધો વ્યવહાર ન આવ્યો? આત્માનું સ્વરૂપ સમજવાની રુચિ થઈ અને તેમાં રોકાણા તેટલે અંશે શું સંસાર પ્રત્યેનો વૈરાગ્ય ન
આવ્યો? સત્ સમજવાના જિજ્ઞાસુને સત્નું અને સત્ના નિમિત્ત તરીકે દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રનું અપાર બહુમાન હોય છે. આ રીતે
શુભરાગ, ભક્તિ, કષાયની મંદતા, વૈરાગ્ય ઇત્યાદિરૂપ વ્યવહાર આવે છે ખરો પરંતુ આત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપ સમજાવવાની મુખ્યતામાં
તે વ્યવહારને ગૌણ કરવામાં આવે છે. જો જિજ્ઞાસાથી આ માર્ગને બરાબર સમજે તો સત્યનો માર્ગ તો સીધો સટ સમ્યગ્દર્શનપૂર્વક
કેવળજ્ઞાન અને મોક્ષનો જ છે. આ ભાષા જ્ઞાનની વાતો નથી પણ સ્વભાવનો માર્ગ છે. યથાર્થ સત્ તરફની જિજ્ઞાસા અને સત્માં
અર્પણતા તે જ સત સ્વરૂપને પામવાનો સ્વતંત્ર ઉપાય છે; આમાં પરાધીનતા નથી તેમજ બુદ્ધિને ગીરવી મૂકવા જેવી વાત નથી.
આગ્રહ છોડીને આત્માની દરકારથી પોતે સમજવા માગે તો પોતે જ સત્ સ્વરૂપ છે તેમાં અભેદ થાય છે.
શુદ્ધાત્મસ્વભાવને નિશ્ચય વડે જાણવાથી જ સમ્યગ્દર્શન પ્રગટે છે અને સમ્યગ્દર્શનથી જ અનંત સંસારનો અંત આવે છે.
વ્યવહાર નથી તો શું નિશ્ચય છે? સત્યનું શ્રવણ કરવું તેમ જ પ્રતિપાદન કરવું તે શુભરાગરૂપ વ્યવહાર છે; લૌકિક શુભરાગ કરતાં
સત્ પ્રત્યેનો આ રાગ જુદા પ્રકારનો છે, તે લોકોત્તર પુણ્યનું કારણ છે. સાધકને શુભરાગ હોય છે તેનો નિષેધ કરવામાં આવતો
નથી પરંતુ તે રાગને મુક્તિના કારણ તરીકે માનવાનો નિષેધ જ્ઞાનીઓ કરે છે. રાગ મારી આત્મશાંતિને મદદગાર નથી, એમ
રાગરહિત સ્વભાવની રુચિ અને પ્રતીતમાં બરાબર દ્રઢતા કરવી તે જ મુક્તિનો માર્ગ છે.
કે, હું શુદ્ધ ચૈતન્ય જ્ઞાતા શાંતિસ્વરૂપ છું, આ રાગ છે તે મારામાં રહેવા માટે નહિ, તે વિકાર છે, મારું સ્વરૂપ નથી. આમ સમજીને તે
રાગનો આદર છોડ અને આત્માની રુચિને દ્રઢ કરીને અભેદ સ્વભાવ તરફ ઢળ. આમ કરવાથી સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર પ્રગટ
થઈને મોક્ષ થશે અને બંધભાવ છૂટી જશે.
આત્માને શું ફળ? પ્રથમ તો, પંચમહાવ્રતનો રાગ કર્યો તેમાં આત્માને શું ફળ? પ્રથમ તો, પંચમહાવ્રતના રાગથી આત્માને લાભ
માનવો તે જ મિથ્યાત્વ છે અને તે મહાપાપ છે. હવે વિચારો કે–પંચમહાવ્રત પાળનાર અજ્ઞાની આત્માને શરૂઆતમાં, મધ્યમાં અને
અંતમાં શું ફળ આવ્યું? શુભરાગ છે તે પોતે આકૂળતા છે, તેનું અભિમાન કરીને મિથ્યાત્વને દ્રઢ કરે છે, અને તે શુભરાગના
ફળરૂપે પણ જડનો સંયોગ આવે છે. ક્યારેય પણ તે રાગ વડે આત્માને લાભ થતો નથી. છતાં પ્રથમ ભૂમિકામાં દેવ–ગુરુ–
શાસ્ત્રની ઓળખાણ પૂર્વક તેમનું બહુમાન–ભક્તિ, જ્ઞાનીઓનો સમાગમ, વૈરાગ્ય ઇત્યાદિનો શુભરાગ આવે છે. સંસારની તીવ્ર
રુચિ હોય અને જ્ઞાનીઓનું બહુમાન તથા ભક્તિ ન આવે તે તો જિજ્ઞાસુ પણ નથી. અહીં તો જે જિજ્ઞાસુ થયો તેને પણ શુભરાગ
સમ્યગ્જ્ઞાનનું કારણ નથી–એમ સમજાવ્યું છે.