વગેરે માની લેનારા જીવો ઘણા મળી આવે છે, પરંતુ સ્વભાવની સાચી શ્રદ્ધારૂપ સમ્યગ્દર્શન તો લાખોમાં કોઈક
વિરલ જીવને હોય તો! બાકી તો આત્માની સ્વસન્મુખ થઈને સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન કર્યા વગર કોઈ ઘણા શાસ્ત્રો ભણીને
પંડિત નામ ધરાવે, કે કોઈ પડિમા, વ્રત ધારીને ત્યાગી નામ ધરાવે–પણ સ્વ આત્માની શ્રદ્ધા–જ્ઞાન વગર તે
મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે.
શુદ્ધાત્માના શ્રદ્ધા–જ્ઞાન કર્યા પછી જેમ જેમ જીવ શુદ્ધતા વધારે છે તેમ તેમ રાગ ટળતો જાય છે અને રાગ ટળતાં તે
ભૂમિકાને યોગ્ય બાહ્ય ત્યાગ પણ સહજ પણે હોય છે. અમુક ભૂમિકાએ અમુક વસ્તુ ખપે અને અમુક ન ખપે–એ તો
સહજમાર્ગ છે; જ્ઞાનીને તે બાહ્યનો હઠાગ્રહ હોતો નથી. જે જીવ બાહ્ય ત્યાગ ઉપરથી કે વ્રત–પડિમા ઉપરથી જ
આત્માની શુદ્ધતાનું માપ કાઢે છે પણ અંતરંગ શ્રદ્ધા–જ્ઞાનને જાણતો નથી તે બહિરદ્રષ્ટિ અથવા તો સંયોગદ્રષ્ટિ છે.
હજી પોતાનો શુદ્ધ આત્મસ્વભાવ કેવો છે તેની ઓળખાણ નથી અને ચોથી ભૂમિકાના સમ્યગ્દર્શનનું પણ ભાન નથી,
ત્યાર પહેલાં તો પાંચમી અને છઠ્ઠી ભૂમિકાને યોગ્ય બહારની પડિમા અને ત્યાગ વગેરે કરવા માંડે છે, પરંતુ
સમ્યગ્દર્શન વગરના તે જીવો સાચા ત્યાગી કે સાચા વ્રતી નથી–એમ શ્રી કુંદકુંદ ભગવાનનો પોકાર છે.
તેઓએ સાચું તત્ત્વ સમજવું મુશ્કેલ થઈ પડયું છે. આચાર્યદેવ તો કહે છે કે એ કલિકાલની વાસના છે, કેમકે આ
કાળમાં વિરાધક વૃત્તિના જીવોની મુખ્યતા છે. જેમ મોટા સમૂહમાંથી એક હંસ જુદો પડી જાય અને અજાણ્યા દેશમાં
આવી પડે, તેમ અત્યારે આ ભરતમાં કોઈ વિરલ ધર્માત્મા હોય છે. બહુ થોડા જીવો એવા છે કે જેમના અંતરમાં
કલિકાળની વાસના બેઠી નથી. સત્ સમજનારા જીવો વિરલ હોય છે પણ જે હોય છે તેઓ નક્કર દ્રઢતાવાળા હોય છે,
ત્રણકાળ ત્રણલોક પ્રતિકૂળ થાય તોપણ તેઓ સત્થી ચ્યૂત થતા નથી અને વિપરીતપણે માનતા નથી. પંચમકાળના
જે જીવો કુમાર્ગમાં નથી પડયા, અને પોતાના સમ્યક્ત્વને સ્વપ્ને પણ જેણે મલિન કર્યું નથી–એવા ધર્માત્મા જીવોને
વર્તમાન ત્યાગ–પડિમા ન હોય છતાં પણ તે એક–બે ભવમાં મુક્તિ પામશે. એ સમ્યગ્દર્શનનું માહાત્મ્ય છે.
કુંદકુંદાચાર્યદેવે આ અષ્ટપાહુડમાં જે સત્ને જાહેર કર્યું છે તે ધીરા થઈને મધ્યસ્થપણે સમજવું. ત્રણકાળમાં આ વાત
ફરે તમ નથી. આખી દુનિયાથી વિરોધી છે પરંતુ વસ્તુ સ્વભાવ સાથે તેનો મેળ છે. જો વસ્તુનો સ્વભાવ અને
કેવળીનું જ્ઞાન ફરે તો આચાર્યદેવની આ વાત ફરે.
પણ નષ્ટ થાય છે.
ભેદજ્ઞાન છે તેના હૃદયમાં સમ્યક્ત્વરૂપી જળનો પ્રવાહ નિરંતર વહે છે, તેથી તેને કર્મનો મેલ લાગતો નથી, પણ
સમ્યક્ત્વના જોરે પર્યાયે પર્યાયે શુદ્ધતા વધતી જાય છે.
નથી અને પરદ્રવ્યો સાથે મારે કાંઈ સંબંધ જ નથી,’–આમ સ્વભાવ સાથેનો સંબંધ જોડીને અને પર સાથેનો તોડીને
અંતરદ્રષ્ટિથી જુએ તો સમ્યગ્દર્શન થાય. ઉપવાસ વગર અને વ્રત–ત્યાગ વગર એકલા સમ્યગ્દર્શનનું જ અહીં જોર
આપ્યું છે, કેમ કે લોકો તે મૂળ જ ભૂલી ગયા છે. વ્રત, ઉપવાસાદિ વગરનું