māghaḥ2473ḥ 69ḥ
anvayārthaḥ– (प्रमाणवत हि) kharekhar pramāṇanī jem (नयानां) nay (अवश्यं भाव्यं फलवत्वेन) avashya
phaḷavān hovo joīe (यतः) kem ke (प्रमाण अवयवी स्यात) pramāṇ avayavī chhe ane; (तत् अंशत्वात्) te
pramāṇano ansh hovāthī, (नया तत् अवयवाः स्युः) nay avayav chhe.
bhāvārthaḥ– pramāṇanī māphak nay paṇ phaḷavān jarūr hovo joīe, kemake pramāṇ avayavī chhe ane ansh–
anshībhāvasambandhathī nay teno avayav chhe arthāt pramāṇano ek desh te ja nay chhe. tethī pramāṇanī jem nayo paṇ
phaḷavān jarūr hovā joīe.
uparanā kathanano siddhānt
तस्यादनुपादेयोव्यवहारोऽतद्गुणे तदारोपः।
इष्टफलाभावादिह न नयो वर्णादिमान् यथा जीवः।।५६३।।
anvayārthaḥ– (तस्मात्)–māṭe arthāt nay te pramāṇano ja ansh hovāthī jarūr phaḷavān hovo joīe tethī
(अतद्गुणे तदारोपः व्यवहारः) atadguṇamān tadāropaṇ karavārūp vyavahār eṭale ke je vastumān je guṇ na hoy te
vastumān te guṇano ārop karavārūp vyavahāro (इष्टफल अभावात्) temān iṣhṭaphaḷano abhāv hovāthī, (अन् उपादेयः)
upādey nathī; (यथा) jem ke (इह जीवः वर्णादिमान्) ahīn jīvane varṇādivāḷo kahevo te (नयः न) nay nathī.
bhāvārthaḥ– jīvamān je guṇ nathī te guṇano ārop karīne paṇ jīvane varṇādivāḷo kahevāthī kāī phaḷ
nīkaḷatun nathī temaj tenāthī iṣhṭanī siddhi paṇ thatī nathī māṭe tene samyaknay kahī shakāto nathī arthāt jīvamān
varṇādino ārop karīne jīvane varṇādivāḷo kahevo te nayābhās chhe.
shaṅkā
ननु चैवं सति नियमादुक्तासद्भूतलक्षणो न नयः।
भवति नयाभासः किल क्रोधादिनामतद्गुणारोपात्।।५६४।।
anvayārthaḥ– (ननु च) shaṅkākār kahe chhe ke (ऐवं सति) em mānavāthī to (नियमात्) chokkasapaṇe, (उक्त
असद्भूतलक्षणः) kahevāmān āvel asadbhūt lakṣhaṇanay paṇ (नयः न) nay nahi ṭharī shake paṇ (किल) kharekhar
(क्रोधादिनां अतद्गुण आरोपात्) krodhādino atadguṇamān ārop hovāthī arthāt krodhādi jīvanā guṇ na hovā chhatān
paṇ teno jīvamān ārop karīne kahevāmān āvato asadbhūtavyavahāranay paṇ (नया भासः भवति) nayābhās ja ṭharashe!
bhāvārthaḥ–shaṅkākār kahe chhe ke–‘tadguṇasamvignān, udāharaṇasahit’ ityādi nayanā lakṣhaṇ pramāṇe, jo jīvane
varṇādivāḷo kahevāmān, atadguṇ ārop hovāthī nayanun lakṣhaṇ lāgu paḍī shakatun nathī arthāt jīvane varṇādivāḷo
kahevo te nayābhās chhe to pachhī āpanā te kathan anusār asadbhūt vyavahāranayanā viṣhayabhūt buddhipūrvak thanārā
krodhādikane jīvanā kahevā te paṇ vāstavikanay nahi ṭharatān nayābhās ja ṭharashe kem ke jīvane krodhādivāḷo kahevo tyān
paṇ atadguṇano ja ārop chhe arthāt krodh te jīvano guṇ na hovā chhatān tene āropathī jīvano kahevāmān āvyo
chhe māṭe buddhipūrvak thanārā krodhādikane jīvanā kahevā te paṇ samyaknay kahī shakāshe nahi.
samādhān
नैवं यतो यथा ते क्रोधाद्याः जीवसंभवा भावाः।
न तथा पुद्गलवपुषः सन्ति च वर्णादयो हि जीवस्य।।५६५।।
anvayārthaḥ– (न ऐवं) e prakāranun kahevun barābar nathī, (यतः) kemake (यथा ते क्रोधाद्याः भावाः
जीवसंभवा) je rīte te krodhādikabhāv jīvanā sambhave chhe (तथा पुद्गलवपुषः वर्णादयः) te rīte pudgalātmak
sharīranā varṇādik (हि जीवस्य न च सन्ति) jīvanā sambhavī shakatā ja nathī.
bhāvārthaḥ– upar kahelī shaṅkā barābar nathī, kāraṇ ke te krodhādikabhāv to jīvamān thanārā audayikabhāvarūp chhe
tethī te jīvanā tadguṇ chhe; te jīvano–naimittikabhāv hovāthī tene sarvathā pudgalano kahī shakāto nathī. ane jīvane
varṇādivāḷo kahevāmān āve tyān to varṇādik sarvathā pudgalanā ja hovāthī tene jīvanā kaī rīte kahī shakāy?
vaḷī buddhipūrvak thanārā krodhādibhāvane jīvanā kahevāmān to e prayojan chhe ke–paralakṣhe thanārā krodhādikabhāvo
kṣhaṇik hovāthī ane ātmāno svabhāv nahi hovāthī te upādey nathī–māṭe tene ṭāḷavā joīe āvun samyaggnān
thāy chhe, tethī krodhane jīvano kahevo temān to uparyukta samyaknay lāgu paḍī shake chhe; parantu jīvane varṇādivāḷo
kahevāmān to kāī paṇ prayojananī siddhi thaī shakatī nathī. māṭe jīvane krodhādivāḷo kahenārā asadbhūtavyavahāramān
to nayābhāsapaṇāno doṣh āvato nathī paṇ jīvane varṇādivāḷo kahevāmān te doṣh āve chhe tethī te nayābhās chhe.
(chālun...)