રહે નહિ. મારો સ્વભાવ તો વિકાર રહિત પારિણામિક
એકરૂપ છે, તે પારિણામિકસ્વભાવની રુચિમાં હું ટકી
શકતો નથી એ પુરુષાર્થની કચાશ છે, એ મારી ભૂલ
છે–એમ જે પોતાના પારિણામિકસ્વભાવનો મહિમા
લાવીને પાત્રતાથી કબુલે છે તેને અલ્પ કાળે ભૂલ
ટળી ગયા વગર રહેશે નહિ.
દસ દિવસો દરમિયાન શ્રી પદ્મનંદિપચીસીમાંથી
ઉત્તમક્ષમા વગેરે દશધર્મોનું ક્રમસર વ્યાખ્યાન પૂ.
ગુરુદેવશ્રીએ કર્યું હતું, તેમાંથી ઉત્તમક્ષમાના
વ્યાખ્યાનનો સાર)
ઉત્તમ ક્ષમાદિ દસ પ્રકારના ધર્મો હોય છે. એ ઉત્તમ
ક્ષમા વગેરેથી જ ચારિત્રદશા હોય છે, તે ચારિત્ર
મોક્ષનું કારણ છે. સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યગ્જ્ઞાન તે
ચારિત્રનું કારણ છે. સમ્યગ્દર્શનજ્ઞાનને મોક્ષમાર્ગ કહેવો
તે ઉપચાર છે; કેમ કે જેને સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન થયાં હોય
તેને સમ્યક્ચારિત્ર અલ્પકાળે અવશ્ય પ્રગટે છે, તેથી
સમ્યગ્દર્શન થતાં જ મોક્ષમાર્ગ કહી દીધો પણ મોક્ષ
માટે સાક્ષાત્ કારણ તો વીતરાગી ચારિત્રદશા છે. તે
ચારિત્રદશાના ઉત્તમક્ષમા વગેરે દસ પ્રકાર છે. એ
ઉત્તમક્ષમા વગેરે દશ પ્રકારના ધર્મની આરાધનાનું પર્વ
આજથી શરૂ થાય છે. ‘દશ લક્ષણ પર્વ’ એટલે
‘મોક્ષની આરાધનાનો મહોત્સવ.
શુભભાવને ક્ષમા કહેવાય છે, તેનો નિષેધ કરવા માટે
અહીં ઉત્તમ ક્ષમા એમ કહ્યું. ઉત્તમક્ષમા એટલે
સમ્યગ્દર્શનપૂર્વક વીતરાગભાવરૂપ ક્ષમા.
ક્રોધાદિની રુચિ છોડવી તે જ ઉત્તમક્ષમાની સાચી
આરાધના છે. આત્મસ્વભાવનો અનાદર કરીને પુણ્ય–
પાપની રુચિ કરવી તે જ ક્રોધ છે, અને આત્મસ્વભાવના
આદર વડે પુણ્ય–પાપની રુચિ છોડી દેવી તે જ ઉત્તમ
ક્ષમા છે.
આરાધના કરવી તે જ સાધક જીવનું સાચું પર્વ છે, પર્વ
એટલે આરાધના. તે આરાધનાનો આરોપ કરીને અમુક
દિવસને પણ ‘પર્વ’ કહેવું તે વ્યવહાર છે. પણ જે આત્મા
પોતામાં આરાધકભાવ પ્રગટ કરે તેને માટે દિવસને
વ્યવહારથી પર્વ કહેવાય. પણ જેને આત્માનું ભાન નથી
તેને પોતામાં જ પર્વ નથી, તો દિવસમાં પણ ઉપચાર
કોનો કરવો?
ક્રોધનો નાશ કરવો તે જ ઉત્તમક્ષમારૂપ ચારિત્રદશા
પ્રગટવાનું બીજ છે. અને સ્વભાવની રુચિ પછી વિશેષ
સ્થિરતાવડે વીતરાગભાવ પ્રગટ કરીને પુણ્ય–પાપનો
નાશ કરવો તે ઉત્તમક્ષમા છે. આવી ક્ષમા મુનિદશામાં
હોય છે. આજે તે ઉત્તમક્ષમાની આરાધનાનો દિવસ છે.
ઉત્તમક્ષમાની આરાધના મુનિઓને તો સદાય હોય છે. તે
આરાધના તો ગમે ત્યારે જીવ કરી શકે છે, પરંતુ આજે
ખાસ વિશેષ પણે તેનું સ્મરણ કરીને સાધક જીવો તેની
ભાવના કરે છે.
अमल विपुलचितैरुत्तमा सा क्षमादौ
शिव पथ पथिकानां सत्सहायत्वमेति।।८२।।
અને ગંભીર ચિત્તથી વિકૃત થતા નથી, તે જ ઉત્તમક્ષમા
છે; એવી ઉત્તમક્ષમા મોક્ષમાર્ગના પથિક એવા તે સંતોને
ખરેખર સહાયતા કરનારી છે.
જ આરાધન છે, એટલે કે તે દશધર્મોનું પાલન મુખ્યપણે
મુનિદશામાં જ હોય છે, શ્રાવકને ગૌણ–