: પોષ–માહ : ૨૪૭૫ : આત્મધર્મ : ૭૫ :
તેની પાત્રતા હોય તો એમ વિચારે કે અહો! માત્ર માંસનો રાગ છોડ્યો તેનું આટલું ફળ, તો સંપૂર્ણ રાગ
વગરના સ્વભાવનો કેવો મહિમા હશે!! એવા વિચારથી તે મોક્ષમાર્ગમાં પણ લાગી જાય. એ રીતે, સીધી રીતે કે
પરંપરાએ પણ જિનશાસનમાં જીવોને મોક્ષમાર્ગમાં લગાડવાનું જ પ્રયોજન છે.
જ્યારે મુનિરાજે એમ કહ્યું કે ‘માંસ ભક્ષણ છોડી દે, તારું કલ્યાણ થશે’ એ સાંભળીને તે વખતે તે ભીલ
વિશેષ જિજ્ઞાસાથી જો એમ પૂછે કે– ‘પ્રભો! માંસભક્ષણ છોડી દેવાનું આપ કહો છો, તો તેથી મને ધર્મ થશે ને?
અને મારો મોક્ષ થશે ને? તો શ્રી મુનિને તે વખતે એમ ખ્યાલ આવી જાય કે આ કોઈ પાત્ર જીવ છે તેથી તેને
આવી ધર્મની જિજ્ઞાસાનો પ્રશ્ન ઊઠ્યો છે. અને તે સમજવાની જિજ્ઞાસાથી ઊભો છે. આમ તેની પાત્રતા જોઈને
તેને રત્નત્રયનો ઉપદેશ આપે: ભાઈ! અમે તને પાપથી છોડાવવા માટે માંસભક્ષણ છોડાવવા શુભરાગથી
કલ્યાણ થવાનું વ્યવહારે કહ્યું હતું, પરંતુ તને જો ધર્મ સમજવાની રુચિ છે તો ધર્મનું સ્વરૂપ એ રાગથી જુદું છે.
એ રાગથી ધર્મ નથી, પણ રાગ–રહિત આત્માનો ચૈતન્ય સ્વભાવ સમજવાથી ધર્મ છે.
નરકાદિ ગતિથી બચવાની અપેક્ષાએ શુભરાગથી કલ્યાણ કહી દીધું; પણ વાસ્તવિક કલ્યાણ (–ધર્મ) તો
તેનાથી જુદું છે. –ઈત્યાદિ પ્રકારે જે રીતે જીવનું હિત થાય તે રીતે જ જિનશાસનનો ઉપદેશ છે.
જે સત્શાસ્ત્ર વાંચીને રાગ પોષે છે તે સ્વચ્છંદી છે
શાસ્ત્રના કથનો વાંચીને જે જીવ રાગ–દ્વેષ–મોહ વધારવાનો આશય કાઢે છે તે જીવ સત્શાસ્ત્રના આશયને
સમજ્યો નથી અને તે સ્વચ્છંદી છે; તે જીવને માટે તો તે સત્શાસ્ત્રો હિતનું નિમિત્ત પણ નથી. શાસ્ત્રમાં તો રાગ–
દ્વેષ–મોહ વધારવાનો આશય છે જ નહિ. પણ તે જીવ પોતાની ઊંધી શ્રદ્ધાને લીધે તેમ સમજ્યો છે; તેમાં
શાસ્ત્રના કથનનો દોષ નથી પણ જીવની સમજણનો દોષ છે. જે જીવ યથાર્થ આત્મસ્વભાવ સમજીને રાગ–દ્વેષ–
મોહ ઘટાડે છે તેને સત્શાસ્ત્ર નિમિત્તરૂપ કહેવાય છે.
શુભરાગનું પ્રયોજન શું છે?
ચારિત્રદશામાં પંચમહાવ્રતનો શુભરાગ હોય છે–એમ સત્શાસ્ત્રમાં કહ્યું હોય તોપણ તે કથન રાગ કરાવવા
માટે નથી પણ સ્વરૂપની દ્રષ્ટિ અને સ્થિરતા સહિત અશુભરાગથી બચવા માટેનું પ્રયોજન છે, પણ મહાવ્રતનો
શુભરાગ રહ્યો તે તો છોડવા માટે છે. ધર્મ તો એક નિશ્ચયમાર્ગરૂપ જ છે. શુભરાગ વડે ધર્મ થતો નથી; ધર્મ તો
પુણ્ય–પાપરહિત એકલા શુદ્ધસ્વભાવની શ્રદ્ધા–જ્ઞાન અને રમણતારૂપ જ છે.
સત્શાસ્ત્રમાં શૃંગારસ, યુદ્ધ ભોગ, વગેરેના વણર્નું પ્રયોજન
સત્શાસ્ત્રોમાં શૃંગારરસ, ભોગ યુદ્ધ વગેરેનું વર્ણન આવે ત્યાં પણ તેનું પ્રયોજન જીવને પુણ્ય–પાપના
ફળની શ્રદ્ધા ઉપજાવવાનું અને તે પ્રત્યે વૈરાગ્ય કરાવવાનું જ છે. જૈન–શાસ્ત્રોનું સંપૂર્ણ પ્રયોજન તો જીવને પૂર્ણ
વીતરાગતા જ કરાવવાનું છે; પણ જે જીવ સંપૂર્ણ વીતરાગતાનો પુરુષાર્થ ન કરી શકે તેને પણ જૈનશાસ્ત્રો કોઈ
પણ રીતે અતત્ત્વ–શ્રદ્ધાન મંદ કરાવે છે, તીવ્ર અશુભભાવોને છોડાવે છે અને તીવ્ર મિથ્યાત્વ ઘટાડે છે. અન્ય
મતના શાસ્ત્રોમાં કોઈ પ્રસંગે રાગ ઘટાડવાનું કહ્યું હોય તો બીજે ઠેકાણે રાગથી ધર્મ મનાવીને રાગ કરવાનો
ઉપદેશ આપ્યો હોય છે, એ રીતે તે શાસ્ત્રો અતત્ત્વશ્રદ્ધાન અને મિથ્યાત્વને પોષનારાં છે, તેથી તે અસત્ શાસ્ત્રો
વાંચવા–સાંભળવા યોગ્ય નથી.
સત્શાસ્ત્ર સ્વાધીનતા બતાવીને વીતરાગતા પોષે છે.
જે શાસ્ત્ર એમ બતાવે કે–દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રના અવલંબનથી અને તે પ્રત્યેના રાગથી ધર્મ થશે, તેનું જ
જીવોને શરણ છે; તે શાસ્ત્રો જીવને પરાધીનતા બતાવીને રાગનું જ પોષણ કરનારા છે, તે સત્શાસ્ત્ર નથી.
સત્શાસ્ત્રો તો એમ બતાવે છે કે દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રનું અવલંબન પણ આત્માના ધર્મ માટે નથી, એનું લક્ષ પણ
છોડીને તારા સ્વભાવનું લક્ષ કર. –એમ સ્વાધીનતા અને વીતરાગતા બતાવે છે.
શાસ્ત્રમાં લડાઈ વગેરેનું વણર્ન હોય તે િવકથા નથી પણ વૈરાગ્યપોષક કથા છે.
તીર્થંકરભગવાન પાસે ઈન્દ્રો નાચ કરે છે, ત્યાં શૃંગારભાવ પોષવાનો હેતુ નથી પણ પોતાનો અશુભરાગ
છોડીને વીતરાગ જિનદેવ પ્રત્યેની ભક્તિનો, તેમજ લોકોને પણ ભક્તિ–પ્રેમ કરાવવાનો હેતુ છે; એ રીતે તેમાં
પણ જીવો કુમાર્ગથી છૂટીને સત્ધર્મ પ્રત્યે વળે–એવો હેતુ છે. તેથી સત્શાસ્ત્રમાં નાચ વગેરેનું વર્ણન આવે, તે
વિકથા નથી. શાસ્ત્રમાં વિકથાના ચાર પ્રકાર કહ્યા છે; તેમાં શબ્દો