કાગડા કૂતરાં ય જીવન ગાળે છે, મનુષ્ય થઈને પણ ધર્મ ન સમજે અને ભોગમાં જીવન ગાળે તો તેની કાંઈ
કિંમત નથી. આ શરીરની તો રાખ થવાની છે, આત્મા તેનાથી જુદો છે. એવા આત્માને ભૂલીને જીવ રખડે છે,
ને તેને ઓળખે તો પોતે મુક્તિ પામે છે. પણ કોઈ પરમાત્માની અકૃપાથી રખડતા નથી ને પરમાત્માની કૃપાથી
તરતો નથી.
ચૈતન્યરૂપ હંસલો છે, ને તેને પૈસા–મકાન વગેરે બહારની ચીજો છે તે પૂર્વનાં પ્રારબ્ધનું ફળ છે, તેની પ્રીતિ
છોડીને પોતાનો આત્મા સમજવાની પ્રીતિ કરે તો નિર્મળ પરિણતિ પ્રગટે તે આત્માની હંસલી છે.
તેની પ્રીતિ કર. ધર્મી જીવને આત્માની પ્રીતિ અને ધ્યાન કરતાં કરતાં અણિમા–મહિમા વગેરે રિદ્ધિ પ્રગટે છે, પણ
તેઓ તેની પ્રીતિ છોડીને આત્માની પ્રીતિ કરે છે. શરીરનું રૂપ મેરુ જેવડું કરી નાંખે ને કંથવા જેવડું પણ કરી
શકે, એક લાડવામાં કરોડો માણસોને જમાડે, શરીરનું વજન કરોડો મણ કરી શકે, ઉપરથી દેવને ઉતારવો હોય
જીવ તેની પ્રીતિ કરતા નથી પણ આત્માની પ્રીતિ કરે છે.
ચિંતામણિ રતન ફેંકી દીધું, ત્યાં તરત જ મકાન પલંગ વગેરે બધું વીંખાઈ ગયું, ને હતો તેવો થઈ ગયો. તેમ આ
મનુષ્યદેહ અનંતકાળે જીવને મળ્યો છે. આ મનુષ્યદેહ ચિંતામણિ જેવો છે. તેને રળવામાં ને ભોગમાં ગાળે છે,
પણ બે ઘડી આત્માની સમજણ કરતો નથી. બીજે બધે ઠેકાણે ડહાપણ બતાવે છે પણ આત્માની સમજણ તો
કરતો નથી, અનંતકાળે મનુષ્યદેહ મળ્યો ને ધર્મની પરીક્ષા પણ કરતો નથી. થોડો વખત રહ્યો, ભાઈ! હવે તું
આત્માની સમજણ કર. નિવૃત્તિ લે; પ્રવૃત્તિ ઘટાડ. અહો મારી મુક્તિ કેમ થાય? મારે જન્મ–મરણ જોઈતાં નથી–
છે પણ આત્માને ન ઓળખ્યો.
પણ આત્મા પરખ્યો નહિ
ત્યાં રહ્યો દિગ્મૂઢ.”
કરે ને વિષય–ભોગ, ક્રોધ, કપટ, લંપટપણું વગેરે મહા અધર્મ કરે તેઓ મનુષ્યપણું હારીને ઢોર ને નરકમાં રખડે
છે, કાંઈક દયા, દાનનાં શુભ કાર્ય કરે તો દેવ કે માણસ થાય છે. પુણ્ય–પાપના ભાવ તો જીવે અનંતકાળથી કર્યા
છે, તે કાંઈ નવું નથી.