: ૧૧૨ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર : ૨૪૭૫ :
બપોરે ૩ થી ૪ માહ સુદ ૧પ રવિ
જેમ કંદોઈની દુકાને અફીણ ન મળે પણ મીઠાઈ મળે, તેમ અહીં આત્માની વાત છે, આત્માની દુકાને
આત્માની વાત મળે, પણ પુણ્ય–પાપની વાત ન મળે. આત્મા શુદ્ધ ચિદાનંદ જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ છે. આ મનુષ્યદેહ
અનંતકાળે મળે છે, તેમાં જો શરીરથી ભિન્ન આત્માની સમજણ કરે તો તે સફળ છે. જો આત્માની સમજણ ન
કરે ને એમ ને એમ જીવન ગાળે તો કાગડા–કૂતરાંના જીવનમાં અને તેના જીવનમાં કાંઈ ફેર નથી.
જેમ હંસ એને કહેવાય કે જેની ચાંચમાં દૂધ અને પાણીને જુદા પાડવાની તાકાત હોય. દૂધ અને પાણીને
જુદા પાડવાની તાકાત ન હોય તો તેને હંસ ન કહેવાય પણ કાગડો કહેવાય. તેમ આ મનુષ્યભવ પામીને જે જીવ
શરીરથી જુદા આત્માને જાણે છે તે હંસ છે, પણ શરીરથી ભિન્ન આત્માને જે નથી જાણતો તે અજ્ઞાની છે, તેનું
જીવન વ્યર્થ છે.
આત્મા છે, તે પૂર્વે હતો ને ભવિષ્યમાં રહેશે. આત્મા છે, છે ને છે. આ શરીર વગેરે તો નાશવાન છે,
આત્મા તો અનાદિ છે, તે ક્યારે ય નવો થયો નથી, ને નાશ પામતો નથી. આત્મા જ્ઞાનાનંદ–ચિદાનંદ સ્વરૂપ છે.
દયા કે હિંસાની જે શુભાશુભ લાગણીઓ થાય છે તે વિકાર છે. અને શરીર, પૈસા તો પર છે–જુદા છે. બહારમાં
વસ્તુઓ મળે તે પૂર્વનું પ્રારબ્ધ છે, પણ તેમાં રાગ–દ્વેષ કરવા તે પ્રારબ્ધનું ફળ નથી, તે તો પોતે વર્તમાન ઊંધા
પુરુષાર્થથી કરે છે. રાગ–દ્વેષ જો પ્રારબ્ધનું કાર્ય હોય તો તેને ટાળવાનું આત્માના હાથમાં રહે નહિ. આત્મા પરથી
તો જુદો છે ને રાગ–દ્વેષ તેનું સ્વરૂપ નથી, એવા આત્માનું ભાન કરે તેને જન્મ–મરણ રહે નહિ.
જુઓ ભાઈ, આ આત્માની સમજણની વાત છે. આ દેહ કાયમ નહિ ટકે. નજીકમાં નજીકનું શરીર પણ
પોતાની મરજી પ્રમાણે ચાલતું નથી. રોગ થાય તેવી ઈચ્છા ન હોય છતાં રોગ તો થાય છે, માટે ઈચ્છાનું કર્તવ્ય
બહારમાં આવતું નથી, દીકરો મરતો હોય તેને બચાવવાની ઈચ્છા હોય પણ બચતો નથી. દીકરા ઉપર પ્રેમ હોવા
છતાં ત્યાં ઈચ્છા કામ કરતી નથી. માટે આત્મા તે દીકરાથી અને ઈચ્છાથી જુદો છે, તે જાણનાર છે. એવા
આત્માને ઓળખવો તે ધર્મ છે.
જે ક્ષણિક શુભાશુભ વિકાર થાય છે તે પ્રારબ્ધ કરાવતું નથી પણ પોતે કરે છે. ને આત્મભાનથી પોતે જ
તેને ટાળે છે. આત્માભાન કરવું તે જ ગુણ છે. નિર્ધનતા તે અવગુણ નથી, ને ધનવાનપણું તે કાંઈ ગુણ નથી.
શરીર કાળું હોય તે અવગુણ નથી તે રૂપાળું હોય તે કાંઈ ગુણ નથી, –એ રીતે બહારની બધી વસ્તુઓથી
આત્મા જુદો છે, તેની સાથે આત્માને સંબંધ નથી. તે તો બધું પૂર્વ પ્રારબ્ધનું ફળ છે. આ દેહમાં બધા આત્મા
પરમાત્મસ્વરૂપ છે; ક્ષણિક રાગ–દ્વેષ થાય તે તેનું સ્વરૂપ નથી–આવો જે વિવેક કરે તેણે માનવજીવનને સફળ કર્યું
છે. પર ચીજ તો એની નથી, તો તેના વડે આત્માની કિંમત કેમ અંકાય? હું નિર્ધન, ને હું સધન–એવી કલ્પના
કરવી તે અવગુણ છે, બહારના સંયોગથી આત્માની મોટપ કે હીણપ નથી.
તપ, બ્રહ્મચર્ય વગેરેથી અણિમા–મહિમા વગેરે સિદ્ધિઓ પ્રગટે તેનો મહિમા ધર્મીને નથી. જેમ માર્ગે જતાં
વચ્ચે બીજી વસ્તુઓ આવે ત્યાં પ્રેમ કરીને અટકે તો ધારેલા સ્થાને પહોંચી શકે નહિ, તેમ વચમાં રિદ્ધિ–સિદ્ધિ
આવે તેનો પ્રેમ કરવા અટકે તો મોક્ષસ્થાને પહોંચી શકે નહિ.
આ મનુષ્યદેહ મોંઘો છે. એક આંખ ફૂટે પછી કરોડો રૂપિયા આપ્યે પણ તેવી આંખ ફરી મળે નહિ, કાન
કપાયો હોય તો તેવો કાન ફરીથી લાખો રૂપિયા આપતાં પણ ન મળે. એવો આ મનુષ્યદેહ આત્માનું ભાન કરે
તો સફળ છે. મનુષ્યદેહમાં આત્માનું ભાન કરવા માટે તેને મોંઘો કહ્યો છે.
જેમ કાચો ચણ્યો ઊગે ને તૂરો લાગે, તેમ અજ્ઞાનથી જીવ પોતાના આનંદને ભૂલીને વિકારનો સ્વાદ લે
• જોઈએ છે. •
વીંછિયામાં જિનમંદિર માટે પૂજારી તરીકેનું કામકાજ કરી શકે એવા ઉત્સાહી જૈન યુવાનની જરૂર છે,
પગાર લાયકાત મુજબ. જેને રહેવાની મરજી હોય તેમણે નીચેના સરનામે લખવું.
શાંતિલાલ પોપટલાલ શાહ
ઠે. શેઠ નાનાલાલ કાળીદાસ જસાણી રાજકોટ સદર