: જેઠ : ૨૪૭૫ : આત્મધર્મ : ૧૫૩ :
(અનુસંધાન ટાઈટલ પાન – ૨ થી ચાલુ)
પરનું કાંઈ કરે તેવી ત્રેવડ નથી પણ જાણવાની અપાર શક્તિ છે.
અજ્ઞાનીને એમ લાગે કે અમારે ચા અને બીડી વગર ચાલે નહિ, ને અમારામાં આટલી બધી શક્તિ કેમ હોય?
પણ ભાઈ, તને તારા સ્વભાવની ખબર નથી. તેથી તને એમ લાગે છે કે ચા–બીડી વગર ન ચાલે. હું ઉગામેડીનો અને
હું ફલાણા ગામનો–એમ માને છે, પણ ભાઈ, આત્મા કોઈ ગામનો નથી. આત્માનું સ્વરૂપ તો બધાને જાણે તેવું છે.
પહેલાંં જો આવો નિર્ણય કરે તો ધર્મ થાય છે.
જેમ આ માતા છે, અને આ સ્ત્રી છે–એમ નિર્ણય કર્યો ત્યાં જનેતા તરફની વિકારીદ્રષ્ટિ ફરી ગઈ, તેમ આત્મા
કોણ ને વિકાર કોણ–તેની ઓળખાણ કરે તો દ્રષ્ટિ ફરી જાય કે વિકાર મારું સ્વરૂપ નથી, હું તો જ્ઞાનસ્વરૂપ છું. એમ જો
નિર્ણય કરે તો જ્ઞાનની મર્યાદા ઓળંગીને આઘો ન ચાલે. આત્માને પર સાથે જાણવાપૂરતો જ સંબંધ છે. જ્ઞાનસ્વરૂપી
આત્મા બધાનો જાણનાર છે, તે સિવાય તેનો કરનાર માને તો તે અજ્ઞાની છે. આત્મામાં પુણ્ય–પાપના ભાવો થાય તે
પણ આત્માનું સ્વરૂપ નથી પણ આત્મા તેનો જાણનાર છે. દયા–દાનાદિના કે હિંસાદિના ભાવો થાય પણ તે જ્ઞાનનું
સ્વરૂપ નથી, તેની સાથે જાણવાપૂરતો સંબંધ છે–એમ જાણે તો આત્મામાં સદ્બોધરૂપી ચંદ્રમા ઊગે. જેમ કોઈ સ્ત્રીને
જોતાં વિકાર થાય પણ જ્યાં ઓળખાણ થઈ કે આ તો મારી બેન થાય છે! ત્યાં તરત જ વિકાર દ્રષ્ટિ ટળી ગઈ કે
આની સાથેનો મારો સંબંધ ભાઈ–બહેનનો છે, તેમ અનંત કાળથી આત્માને ભૂલી ગયો છે, ને પર સાથે સંબંધ માની
બેઠો છે. પણ જ્યાં ભાન થયું કે આત્મા તો જ્ઞાનસ્વરૂપ છે, ને પદાર્થો તો જાણવાપુરતા છે તે જુદા છે. એમ જ્યાં
ઓળખાણ થઈ ત્યાં પરને કરવાનું કે ભોગવવાનું અભિમાન ટળ્યું. જ્ઞાન સાથેના સંબંધની ઓળખાણ થતાં પર સાથેનો
સંબંધ તૂટયો; અને ભાઈ–બહેનની જેમ માત્ર જ્ઞાતા–જ્ઞેય તરીકે સંબંધ રહ્યો.
આત્માનો સ્વભાવ વાણીથી પાર છે. આ વાણી તે જ્ઞાન નથી, વાણી તો જડ છે. વાણીવડે જ્ઞાન અપાતું નથી.
જેમ ઘીનો સ્વાદ જ્ઞાનથી જણાય છે પણ વાણીથી પૂરો કહેવાતો નથી તેમ આત્માનો સ્વભાવ જ્ઞાનથી જણાય છે, પણ
વાણીથી પૂરો કહેવાય તેવો નથી. હજાર વાણી ભેગી થાય તોય તે પૂરો કહી શકાય નહિ. શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી કહે છે કે–
જે પદ શ્રી સર્વજ્ઞે દીઠું જ્ઞાનમાં કહી શક્યા નહિ તે પણ શ્રી ભગવાન જો.
તેહ સ્વરૂપને અન્યવાણી તો શું કહે, અનુભવગોચર માત્ર રહ્યું તે જ્ઞાનજી........
આવો વચનાતીત જ્ઞાનસ્વભાવ છે; જ્ઞાનસ્વભાવી આત્માનો એવો મહિમા છે કે બધી વાણી ભેગી થાય તોય
તેનો મહિમા પૂરો ન કહી શકે. એવા આત્માને ઓળખો. એ વિના બધું નકામું છે.
“જ્યાં લગી આતમા તત્ત્વ ચિન્યો નહિ. ત્યાં લગી સાધના સર્વ જુઠ્ઠી” આત્માને જાણ્યા વિના “અરિહંત,
અરિહંત” એવા જાપ કરે તોય ધર્મ થાય નહિ. પાત્ર જીવને જ્ઞાનીના સમાગમે આત્મા જણાય છે. અનંત કાળમાં
આત્માને એક સેકંડ માત્ર જાણ્યો નથી. એક સેકંડ પણ આત્માને જાણે અને કલ્યાણ ન થાય એમ બને નહિ માટે
આત્માની ઓળખાણ કરો.
વીતરાગ થયા પહેલાંં શુભભાવ તો થાય પણ તેને ધર્મ માની લેવો તે અજ્ઞાન છે. જ્ઞાનીને શુભરાગ થાય તેને
તે ધર્મ માને નહિ. तीथ्थरा मे पस्सीयंतु એટલે હે તીર્થંકરો મારા ઉપર પ્રસન્ન થાઓ–એમ બોલવાની રીત છે, કાંઈ
ભગવાન કોઈ ઉપર પ્રસન્ન થતા નથી, પણ પોતે ભગવાન પ્રત્યે નમ્રતાથી તેમ બોલે છે. આત્માનું સાચું જ્ઞાન કરે તો
વિકારની રુચિ છૂટી જાય. આત્માના સાચા જ્ઞાનનો પ્રયત્ન કરો; ભાઈ! આ દેહ તો છૂટી જશે, તેનાથી છૂટો આત્મા છે
તેની ઓળખાણ કરો.
જીભ અને વાણી તો જડ છે, તેને કાંઈ ખબર પડતી નથી. સાકર ગળી છે એમ કાંઈ જીભ નથી જાણતી, પણ
જ્ઞાન જ તેને જાણે છે. લોકોમાં મૃત્યુ ટાણે મરનારને શાંતિ થાય તે માટે સાકર ખાય છે. પણ ખરેખર તે સાકરથી
આત્માને શાંતિ નથી થતી, પણ આત્મા ચિદાનંદ મૂર્તિ છે, નિર્મળ છે–એવા આત્માની ઓળખાણ રૂપી અમૃત પીએ તો
આત્મા એકાવતારી થાય. હે ભાઈ! આ વાત તારાથી સમજાય તેવી છે, સત્સમાગમે આત્માની ઓળખાણ કરવા માગે
તો સૌ કરી શકે તેમ છે. જ્યારે જ્યારે તેનું ભાન કરવા માંગે ત્યારે તું કરી શકે છે. એવું આત્માનું ભાન જયવંત વર્તે છે.
તું સમજવાનો પ્રયત્ન કર, તો તારો જય થશે. આ કાળે પણ તારો જય થશે. આત્મા સદાકાળ આ લોકમાં જયવંત વર્તે
છે. એની ઓળખાણનો પ્રયત્ન કર, રુચિ કર. કર્મો તને નડતા નથી. જગતમાં બધા પરનો દોષ કાઢે છે. ભૂવો કહે ભૂત
નડે છે, જોશી કહે પનોતી નડે છે, અજ્ઞાની કહે–કર્મ નડે છે, ને જ્ઞાની કહે છે–હે ભાઈ તને કોઈ પર નડતું નથી પણ તારી
જ ભૂલ જ તને નડે છે. તું આત્માને સમજવાનો પ્રયત્ન કર, તો તારો જય જ છે.
મુદ્રક: ચુનીલાલ માણેકચંદ રવાણી. શિષ્ટ સાહિત્ય મુદ્રણાલય, મોટા આંકડિયા, સૌરાષ્ટ્ર તા. ૪ – ૬ – ૪૯
પ્રકાશક: શ્રી જૈન સ્વાધ્યાય મંદિર ટ્રસ્ટ સોનગઢ વતી જમનાદાસ માણેકચંદ રવાણી, મોટા આંકડિયા, સૌરાષ્ટ્ર