છે, તો તે કેવો છે? તે ઓળખવાની દરકાર કરવી જોઈએ. મનુષ્યદેહ અનંતકાળે મળે છે, તેમાં આત્માને
સમજવાની દરકાર કરવી જોઈએ. સત્સમાગમે વારંવાર તેનો પરિચય કરીને સમજવું જોઈએ. તેની ઓળખાણ
કરવી તે જ મનુષ્યદેહમાં આવ્યાનું ખરુ ફળ છે. બાકી પુણ્ય કરીને સ્વર્ગમાં જાય કે પાપ કરીને નર્કમાં જાય–તે
કાંઈ નવું નથી.
દરકાર કરીને તેને સમજવા માગે તે જીવને સત્સમાગમે જ્ઞાનમાં સમજાય છે. અનંતા જીવો તે સમજીને મુક્ત
થયા છે, અત્યારે પણ આત્માને સમજનારા છે, ને ભવિષ્યમાં અનંતા થશે. પુણ્ય અને પાપ તો આખી દુનિયા
કરે છે, પણ આત્માની સમજણ કરનારા કોઈક વિરલા જ હોય છે. પરમાં સુખ માને ને સુખ માટે પરની
ઓશિયાળ માને તે તો માગણ છે, કોઈ લાખો રૂપિયા માગે, કોઈ હજાર માગે, કોઈ સો માગે; ઝાઝું માગે તે
મોટો માગણ છે ને થોડું માગે તે નાનો માગણ છે. અને એમ સમજે કે અહો! હું આત્મા છું, મારે કાંઈ જોઈતું
નથી, મારું–સુખ મારામાં છે, મારે તો હવે આત્મા સમજવો છે–એમ જે ભાવના કરે છે તે મોટો બાદશાહ છે.
ભલે ગૃહસ્થદશામાં હોય છતાં અંતરમાં આત્માનું ભાન કરે તે ધર્માત્મા છે, ને તેને જન્મ–મરણનો અંત થઈ જશે.
જેમ પર્વત પર વીજળી ૫ડે ને બે કટકા થઈ જાય, પછી તે ફરીથી સંધાતા નથી, તેમ જે જીવ એક સેકંડ પણ
મારી” એમ લોકો માનતા નથી, તેમ ધર્મી જીવ આ શરીરાદિને કે પુણ્ય–પાપના ભાવોને પોતાનું સ્વરૂપ માનતા
નથી; તે ધર્મી જીવો આત્મસ્વભાવને જાણે છે, પણ વાણી દ્વારા કહેવો કઠણ છે.
જે જાણે છે તે જીવ છે.
પુણ્ય–પાપ તે આસ્રવ છે.
તે પુણ્ય–પાપમાં અટકવું તે બંધન છે.
તે પુણ્ય–પાપ રહિત ચૈતન્યમૂર્તિ આત્મા પ્રજ્ઞાબ્રહ્મસ્વરૂપ છે, તેની ઓળખાણ કરીને ઠરવું તે સંવર–નિર્જરા
મળે કે સ્વર્ગ મળે –તે દુર્લભ નથી, આત્માની સમજણ જ દુર્લભ છે. આ માનવજીવનમાં એવા આત્માની સમજણ
કરવા જેવી છે.
કહે છે કે આ આત્મસ્વભાવનો મહિમા જગતમાં જયવંત વર્તે છે.
જીવો પોતાની ચૈતન્ય જાતનો મહિમા ભૂલીને પરમાં સુખના ઝાંવા નાંખી રહ્યા છે, પણ પરમાં ક્યાંય સુખ નથી
પરપદાર્થ પ્રત્યેની ઈચ્છા તે દુઃખ છે. સુખ તો આત્મામાં છે, તેને ઓળખે તો સમ્યગ્દર્શન, સમ્યગ્જ્ઞાન અને સમ્યક્
ચારિત્રનું સુખ પ્રગટે છે. સુખનો દેનાર આત્મા છે, તેની શ્રદ્ધા જ્ઞાન કરવી તે ધર્મ છે. લોકો ક્રિયા ક્રિયા કરે છે,
પણ આત્માની સાચી