તેનામાં તાકાત છે. ગમે તેવા સંયોગ વખતે સમાધાન કરવાની તાકાત આત્મામાં છે પણ તેનો જેને વિશ્વાસ
મિથ્યાત્વનો નાશ કરે તો અલ્પકાળે મુક્તિ થાય.
ન ચાલે” એવી કલ્પનાનોય ત્રિકાળી સ્વભાવમાં અભાવ છે પણ એક સમયના પર્યાયમાં તેનો સદ્ભાવ છે.
વિકાર તે ત્રિકાળ સ્વભાવમાં નથી પણ અવસ્થામાં છે. એ વિકારી અવસ્થા વગર અનાદિથી એક સમય ચલાવ્યું
નથી, તે જ સંસાર છે. એ સિવાય બહારના પદાર્થોમાં સંસાર નથી. જ્યારે એમ શરૂઆત કરે કે મારા ત્રિકાળ
સ્વભાવમાં પરવસ્તુનો અભાવ છે, ને વિકારનો પણ અભાવ છે, –આવી શ્રદ્ધા થઈ ત્યારે વિકાર વગર મારે
ચાલી શકે એવો મારો જ્ઞાનસ્વભાવ છે–એવું ભાન થયું. એટલે વિકાર વગરના સ્વભાવની પ્રતીત થઈ
વગરનો જ્ઞાનમૂર્તિ આત્મા ત્રિકાળ ધુ્રવ છે તેનો મહિમા ભાસતો નથી. વિકાર છે તે ત્રિકાળસ્વભાવ નથી પણ
ક્ષણિક વિભાવ છે. ત્રિકાળ સ્વભાવની અંતરદ્રષ્ટિથી પરિણમવું તે ધર્મ છે. અજ્ઞાની તો માને છે કે વિકાર વગર
મારે ચાલે નહિ, એટલે તેને વિકારની રુચિ ને ત્રિકાળ સ્વભાવનો અનાદર છે તે અધર્મ છે, તેને ત્રિકાળ
સ્વભાવના અનાદરનું મિથ્યાત્વ છે. ધર્મીને ત્રિકાળ સ્વભાવનો આદર છે ને ક્ષણિક વિકારનો અનાદર છે, તેમને
અલ્પ શુભાશુભ ભાવ થાય તેને તે સ્વભાવથી બહિર ભાવ જાણે છે, તેથી વિકાર થાય છતાં તેને સાચી શ્રદ્ધા–
જ્ઞાનરૂપ ધર્મ થાય છે. માટે આત્માર્થીઓએ ત્રિકાળ ચૈતન્ય સ્વભાવની રુચિ ને પ્રતીતિ કરવી જોઈએ. તેના
વિશ્વાસે સ્વભાવનો વિકાસ થશે ને વિકારનો વિનાશ થશે.
જેને આત્મકલ્યાણની દરકાર છે, ભવભ્રમણનો ડર છે એવા આત્માર્થી સિવાય બીજા
જીવોને આ વાત બેસે તેમ નથી. આવા મનુષ્ય અવતારમાં આવ્યો અને પરમ દુર્લભ એવી
સત્યવાણી સાંભળવાનો જોગ મળ્યો; જો અત્યારે સ્વભાવની રુચિથી આ વાત નહિ સાંભળે
અને નહિ સમજે તો ક્યારે સાંભળશે? અનંત કાળે પણ આવી વાત સાંભળવા મળવી
મુશ્કેલ છે.
એકતાની શ્રદ્ધા કરવી ને પછી જ્ઞાનને સ્વરૂપમાં સ્થિર કરીને વીતરાગભાવ પ્રગટ કરીને
સંપૂર્ણ એકતા કરવી, એ સિવાય બીજું કાંઈ કરવા જેવું નથી. આમાં જ મોક્ષમાર્ગ અથવા
ધર્મ જે કહો તે આવી જાય છે. કોઈ પણ પરને લીધે જ્ઞાન ખીલે એમ જેણે માન્યું છે તેણે
રાગ સાથે જ જ્ઞાનની એકતા કરી છે, એવો અજ્ઞાની જીવ દરેક સંયોગ વખતે જ્ઞાન અને
આત્માની એકતાને તોડે છે, તે અધર્મ છે. જ્ઞાન સાથે આત્માની એકતાની અને રાગાદિથી
જ્ઞાનની એકતા વધતી જાય છે ને રાગ તૂટતો જાય છે, તે ધર્મ છે.