સમ્યગ્દ્રષ્ટિને એવી માન્યતા નથી કે હું વ્રતાદિના વિકલ્પ કરું તો અકષાય ભાવ પ્રગટે, પરંતુ સ્વરૂપની લીનતાથી
અકષાયદશા પ્રગટે છે. આવી ભાવના હોવા છતાં વ્રતાદિનો શુભવિકલ્પ ઊઠે છે; પણ તેની ભાવના નથી;
સ્વરૂપની શાંતિમાં આગળ વધવાની ભાવના છે ત્યાં વ્રતાદિનો વિકલ્પ થઈ જાય છે, તેને વ્યવહાર કહેવાય છે. તે
વ્યવહારનય વચ્ચે આવ્યા વિના રહેતો નથી, પણ જ્ઞાનીને તેનો ખેદ છે. જ્યાં વ્રતાદિના શુભવિકલ્પની પણ હોંશ
નથી તો પછી વિષય ભોગ વગેરેની અશુભ લાગણીની હોંશ તો જ્ઞાનીને હોય જ કેમ?
તેનું પ્રયોજન સ્થિરતાને ટકાવી રાખવાનું છે. પરમાર્થે તો શુદ્ધસ્વભાવના આશ્રયે જ સ્થિરતા ટકી રહે છે. પણ
દ્રષ્ટિપૂર્વકનો જે શુભ વિકલ્પ છે તે અશુભથી બચાવે છે એ અપેક્ષાએ તેને પણ સ્થિરતાનું કારણ ઉપચારથી કહ્યું
છે, સમ્યગ્દર્શનનું સ્વરૂપ પણ ઓળખ્યું ન હોય તે વ્રતાદિને ક્યાંથી ઓળખે? ચોથા–પાંચમા ગુણસ્થાનનો અને
મુનિદશાનો માર્ગ પણ જેણે યથાર્થ જાણ્યો ન હોય તેને તેવી દશા ક્યાંથી હોય?
ચોકડીનો અભાવ થયો છે તેથી ત્યાં વિશેષ સ્વસંવેદન જ્ઞાન છે. છતાં ત્યાં મુનિદશા જેટલી આત્મશાંતિ નથી.
આપણે રાગ કરવો જોઈએ” એમ માનનાર તો મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે. ઘણી સ્વરૂપસ્થિરતા પ્રગટી છે પણ હજી
વીતરાગસંયમદશા નથી અને સહેજ વિકલ્પ વર્તે છે તેનું નામ સરાગસંયમ છે. સરાગસંયમમાં જે રાગનો ભાગ
છે તેનો મુનિને આદર નથી. ચોથા–પાંચમા ગુણસ્થાન પછી, પહેલાંં તો સાતમું ગુણસ્થાન આવે છે અને પછી
છઠ્ઠું આવે છે.
વીતરાગતા પ્રગટી નથી તેથી ઉપયોગ સહજે બળે છે, ત્યાં સંજવલન કષાય બાકી છે. વંદ્ય–વંદકનો કે આહાર–
વિહારનો વિકલ્પ નથી, ‘હું આત્મા છું, કે હું મુનિ છું’ એવો વિકલ્પ પણ નથી, શુદ્ધ ચૈતન્યનો ભિન્ન અનુભવ
જ વર્તે છે. છઠ્ઠું ગુણસ્થાન અલ્પકાળ રહે છે, પછી તરત સાતમું આવે છે. વારંવાર છઠ્ઠું–સાતમું ગુણસ્થાન
આવ્યા જ કરે એવી મુનિદશા છે. ઘણા વર્ષો છઠ્ઠું ગુણસ્થાન રહે પણ સાતમું ન આવે–એવું મુનિદશાનું સ્વરૂપ
જ નથી. ‘વ્યવહારે છઠ્ઠું ગુણસ્થાન છે. પણ સાતમું આવતું નથી’ એમ હોય શકે જ નહિ. ગુણસ્થાનમાં નિશ્ચય–
વ્યવહાર શું? ગુણસ્થાન પોતે જ વ્યવહાર છે. વ્યવહારથી છઠ્ઠું ગુણસ્થાન છે ને નિશ્ચયથી ચોથું છે–એમ બે
પ્રકાર ગુણસ્થાનમાં હોય શકે જ નહિ.
ગુણસ્થાનની વાત કરવી હોય ત્યારે ‘વ્યવહારથી ચોથું–પાંચમું ગુણસ્થાન છે તે નિશ્ચયથી પહેલું છે’ –એમ
કહેવાય નહિ, કેમકે ગુણસ્થાન તો કરણાનુયોગનો વિષય છે, અને તે પોતે જ વ્યવહાર છે; –જ્યાં સાતમા
ગુણસ્થાનને યોગ્ય નિર્વિકલ્પ અનુભવદશા વારંવાર ન આવતી હોય ત્યાં છઠ્ઠું ગુણસ્થાન કે મુનિદશા હોય જ ન
શકે. સાતમા ગુણસ્થાને ઘણું સ્વસંવેદન જ્ઞાન વધી ગયું છે.