मुणि सण्णाणें णाणमउ जो परमप्प सहाउ।।
પરિપૂર્ણ સ્વભાવ છું. એ પરિપૂર્ણ પરમાત્મસ્વભાવ જ ધ્યાન કરવા યોગ્ય છે.
રાગવાળું સ્વસંવેદન જ્ઞાન પણ હોય છે. જ્ઞાનીઓને શબ્દ, રૂપ, રસ વગેરે પરદ્રવ્યોને જાણતી વખતે પણ
સ્વસંવેદન જ્ઞાન તો હોય છે, પણ તે રાગરહિત નથી. શુદ્ધાત્માના આશ્રયે જે રાગરહિત સ્વસંવેદન જ્ઞાન થાય તે
જ વીતરાગી સ્વસંવેદન જ્ઞાન છે. પરના લક્ષે જ્ઞાન થાય તે રાગવાળું છે, તેમાં આત્માની શાંતિનું વિશેષ વેદન
નથી. રાગના અવલંબન વગર જેટલું સ્વરૂપસંવેદન થયું તેટલું વીતરાગીવેદન છે. એવું અંશે વીતરાગી
આત્માશ્રિત સ્વસંવેદનજ્ઞાન ચોથા ગુણસ્થાને ગૃહસ્થને પણ હોય છે, પરંતુ ત્યાં રાગ વર્તતો હોવાથી તેને
વીતરાગી સંવેદન કહ્યું નથી; જેટલું રાગરહિત સ્વસંવેદન થયું છે તેટલું તો સ્વસંવેદન સર્વ પ્રસંગે તેને વર્તે જ છે,
પણ ત્યાં હજી વિશેષ રાગરહિત સ્વસંવેદન નથી. સાતમાં ગુણસ્થાને બુદ્ધિપૂર્વકનો રાગ ટાળીને ઘણું વિશેષ
રાગરહિત સ્વસંવેદન હોય છે, તેને વીતરાગી સંવેદન જાણવું. ચોથા ગુણસ્થાનવાળાને પણ જેટલું સ્વસંવેદન છે
તેટલું તો રાગરહિત જ છે, પણ ત્યાં હજી વિશેષ રાગ ટળ્યો નથી. ચોથા–પાંચમાં ને છઠ્ઠા ગુણસ્થાને સ્વસંવેદન
જ્ઞાન હોવા છતાં તે ભૂમિકામાં રાગ પણ હોય છે, માટે ત્યાં સરાગસ્વસંવેદન જ્ઞાન કહેવાય છે. અને બુદ્ધિપૂર્વકનો
રાગ વિકલ્પ તોડીને સ્વરૂપ સંવેદન જ્યારે વર્તતું હોય ત્યારે વીતરાગી નિર્વિકલ્પ સ્વસંવેદનજ્ઞાન કહેવાય છે,
તેની મુખ્યતા સાતમા ગુણ સ્થાનથી છે. ક્યારેક ક્યારેક ચોથા–પાંચમા ગુણસ્થાને પણ બુદ્ધિપૂર્વકનો રાગ તૂટીને
નિર્વિકલ્પ અનુભવ થાય છે.
અંતરાત્મદશા–સાધકદશા પ્રગટે છે તે દશા ચોથા ગુણસ્થાનથી શરૂ થઈને બારમા ગુણસ્થાન સુધી હોય છે.
ગુણસ્થાન અનુસાર સ્વસંવેદન વધતું જાય છે અને કષાય ટળતો જાય છે; તે અહીં બતાવે છે.
સમ્યગ્જ્ઞાન તો છે પણ હજી ત્રણ કષાય ચોકડી બાકી છે તેથી વ્રતાદિભાવ પ્રગટ્યા નથી. રાગરહિત
લીનતાવડે અકષાયી શાંતિનું વેદન થાય તે વ્રત છે, તે પાંચમું ગુણસ્થાન છે. વ્રતનું પ્રયોજન કાંઈ કષાયની મંદતા
નથી, કષાયની મંદતા તો અભવ્ય પણ કરે છે; મંદકષાયને જ જે વ્રત તપનું પ્રયોજન માને છે તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે;
વ્રતાદિનો જે વિકલ્પ આવે તેને, સ્વરૂપની શાંતિના