Atmadharma magazine - Ank 074 (Original language). Page: 8.

માગશર: ૨૪૭૬ : ૨૭:

જે અરિહંત ભગવાનને દ્રવ્યપણે, ગુણપણે અને પર્યાયપણે જાણે છે, તે (પોતાના) આત્માને જાણે છે અને

તેનો મોહ અવશ્ય લય પામે છે. જો સર્વજ્ઞતા નક્કી ન થાય તો આત્માનો પરિપૂર્ણ જ્ઞાનસ્વભાવ જ નક્કી ન થાય.
આત્માનો પરિપૂર્ણ જ્ઞાનસ્વભાવ જ જો જીવ નક્કી ન કરે તો તેને આત્માની સાચી શ્રદ્ધા પણ શી રીતે થાય? અને
તેના વગર મિથ્યાત્વ પણ ટળે નહીં, ને મિથ્યાત્વ ટળ્‌યા વિના રાગ–દ્વેષ ટળી શકે નહીં. માટે દરેક જિજ્ઞાસુ જીવોએ
પ્રથમ જ આત્માની સંપૂર્ણ સર્વજ્ઞ શક્તિનો યથાર્થ નિર્ણય અવશ્ય કરવો જોઈએ. સર્વજ્ઞનો યથાર્થ નિર્ણય કરતાં
જગતના મોટા ભાગના વિદ્વાનો અને ત્યાગીઓ પણ ‘સર્વજ્ઞ’ નું સ્વરૂપ સમજવામાં જે ભ્રમણા કરી રહ્યા છે તેનું
અયથાર્થપણું જણાયા વિના રહેશે નહીં.

વળી કોઈ એમ કહે છે કે ‘કીડી–મંકોડા વગેરેને જાણવાનું ભગવાનને શું પ્રયોજન છે? માટે ભગવાન તેને

જાણે નહીં’ એ પણ સ્થૂળ અજ્ઞાન જ છે. આત્માનો જ્ઞાનસ્વભાવ છે, તે જ્યાં પૂર્ણ પ્રગટી ને સર્વજ્ઞદશા થઈ ગઈ,
ત્યાં તે જ્ઞાનમાં શું ન જણાય? બધું જ જણાય છે. જો પૂરા જ્ઞેયોને ન જાણે તો પૂરું જ્ઞાન જ સિદ્ધ થતું નથી.
જગતના બધા પદાર્થોનો પ્રમેય સ્વભાવ છે, તેથી પૂરું જ્ઞાન પ્રગટી જતા બધાંય પદાર્થો સ્વયમેવ તે જ્ઞાનમાં
જણાય છે, તેથી ‘આ જ્ઞેયોને જાણવું પ્રયોજનભૂત છે ને આ અપ્રયોજનભૂત છે’ એવું તેમને છે જ નહીં.
આત્માનો જ્ઞાનસ્વભાવ પૂરો ખીલી ગયો ત્યાં તેમાં કીડીમંકોડા વગેરે બધુંય સ્વયમેવ જણાય છે. જગતના જ્ઞેય
પદાર્થો હોય તે પૂરા જ્ઞાનમાં ન જણાય–એ કેમ બની શકે?

કોઈ લખે છે કે– ‘महावीर की सर्वज्ञ और सर्वदशी के रूपमें प्रसिद्धि थी। वे सर्वज्ञ और सर्वदर्शी थे या

नहीं यह इस समय की चर्चाका विषय नहीं है, पर वे विशिष्ट तत्त्व विचारक थे’ આ કથન મહાવીર ભગવાનની

સર્વજ્ઞતાને આડકતરી રીતે ઉડાવનારું છે. સર્વજ્ઞદેવને તો બધું જ જેમ છે તેમ જ્ઞાનમાં જણાઈ ગયું છે, તેથી તેમને કોઈ
વિશિષ્ટ તત્ત્વવિચાર હોતો નથી. ‘વિચારક’ તો અલ્પજ્ઞ હોઈ શકે. જેને હજી કાંઈક જાણવું બાકી હોય તે જ વિચારક
હોઈ શકે. વિચાર તે શ્રુતજ્ઞાનનો પ્રકાર છે; ભગવાનને વિશિષ્ટ તત્ત્વવિચારક કહેવા તે તો ભગવાનની સર્વજ્ઞતાનો
નકાર કરીને તેમને અલ્પજ્ઞ માનવા બરાબર છે. એ માન્યતા તદ્ન મિથ્યાત્વ છે. ભગવાન તો સર્વજ્ઞ છે, તેમને કાંઈ
નવું જાણવાનું કે નવો નિર્ણય કરવાનું બાકી રહ્યું નથી. તેથી તેમને વિચાર કરવાનું રહ્યું જ નથી.

આત્માનો જ્ઞાનસ્વભાવ છે, અને વિશ્વના બધા જ પદાર્થો જ્ઞેયો છે. આ રીતે વસ્તુસ્વરૂપ જ એવું છે કે તે

પૂરા જ્ઞાનમાં બધું જ જણાય છે. સર્વે પદાર્થો જ્ઞેયો છે, તેને જાણનાર પૂર્ણજ્ઞાન પણ અવશ્ય હોય જ છે. તે
આત્માનું જ સર્વજ્ઞસ્વરૂપ અથવા તો જ્ઞાયકસ્વરૂપ છે.

આ રીતે (૧) વસ્તુના યથાર્થ સ્વરૂપને અને (૨) સર્વજ્ઞતાને અવિનાભાવપણું છે એટલે કે જે વસ્તુના

યથાર્થ સ્વરૂપને જાણે છે તે આત્માની સર્વજ્ઞતાને પણ જરૂર જાણે છે. જે સર્વજ્ઞતાને નથી માનતો તે
વસ્તુસ્વરૂપને પણ માનતો નથી.

× × × × ×

૩. સ્વભાવ તરફના જ્ઞાન અને પુરુષાર્થ સહિત ક્રમબદ્ધપર્યાયની માન્યતા
પ્રવચનસારની ૮૦ મી ગાથામાં ભગવાનશ્રી કુંદકુંદાચાર્યદેવ કહે છે કે જે જીવ અર્હંત ભગવાનને

દ્રવ્યગુણ–પર્યાયપણે જાણે છે તે પોતાના આત્માને જાણે છે અને તેનો મોહ અવશ્ય લય પામે છે.’ અર્હંત
ભગવાન એક સમયમાં જગતના બધા પદાર્થોનું સ્વરૂપ સંપૂર્ણપણે જાણે છે; તેમનું જ્ઞાન સત્ય અને સંપૂર્ણ
હોવાથી સર્વ વસ્તુના સ્વરૂપને જેમ છે તેમ જાણે છે. ત્રણકાળમાં જે સમયે જે પર્યાય થવાના છે તેને તે જ પ્રમાણે
નિશ્ચિતપણે જાણે છે; કેમકે જેવા જ્ઞેયો હોય તેવા તેને પરિપૂર્ણ જાણી લેવાનો જ્ઞાનનો સ્વભાવ છે. જો જ્ઞેય હોય
તેનાથી વિપરીતપણે જાણે તો જ્ઞાન વિપરીત ઠરે અને જો સર્વજ્ઞેયોને ન જાણે તો જ્ઞાન અપૂર્ણ હોય.

વસ્તુનું સ્વરૂપ જ એવું છે કે તેના પર્યાયો ક્રમબદ્ધ થાય છે. જેટલા ત્રણકાળના સમયો છે તેટલા જ

વસ્તુના પર્યાયો છે, એટલે કોઈ સમયનો પર્યાય આડો અવળો થતો જ નથી. જે સમયે જે પર્યાય થવા યોગ્ય
હોય ત્યારે તે જ થાય છે. છએ દ્રવ્યોમાં જે પરિણામો થાય છે તે સર્વે પોતપોતાના અવસરમાં સ્વરૂપથી ઉત્પન્ન
અને પૂર્વરૂપથી વિનષ્ટ છે. દ્રવ્યને વિષે પોતપોતાના અવસરોમાં પ્રકાશતા સમસ્ત પરિણામોમાં પછી પછીના
અવસરોએ પછી પછીના પરિણામો પ્રગટ થાય

< Previous Page Next Page >