હોય અને મતિ–શ્રુત–અવધિ એ ત્રણ જ્ઞાનનો ઉઘાડ હોય અને કોઈને છઠ્ઠું ગુણસ્થાન હોય છતાં મતિ–શ્રુત એ બે
જ જ્ઞાન હોય, ત્યાં ઉઘાડની અપેક્ષાએ ચોથા ગુણસ્થાને વધારે જ્ઞાન છે પણ જ્ઞાનમાં સ્વરૂપની સંવેદન શક્તિ
ચોથા કરતાં છઠ્ઠા ગુણસ્થાને જ વધારે હોય છે.
(૧૧૦) અંતરાત્માની દશાના પ્રકારો
સમાન સ્વસંવેદનશક્તિ પ્રગટી નથી અને પ્રત્યાખ્યાન કષાય પણ વિદ્યમાન છે. મુનિદશામાં સ્વસંવેદનશક્તિ એટલી
બધી ઉગ્ર થઈ જાય છે કે ત્યાં વારંવાર નિર્વિકલ્પ આત્મઅનુભવ થાય છે. વિકલ્પદશા એક સાથે લાંબો કાળ રહે જ
નહિ એવું તે દશાનું સ્વરૂપ છે, અને તે દશામાં પ્રત્યાખ્યાન કષાયનો પણ અભાવ હોય છે, માત્ર સંજ્વલન કષાય હોય
છે, અને તે પણ અત્યંત મંદ હોય છે, ત્યાં આહારાદિ ક્રિયા હોતી નથી. ત્યારપછી વિશેષ સ્વરૂપ–લીનતાવડે શ્રેણી માંડે
છે. શ્રેણી બે પ્રકારની છે, ઉપશમ અને ક્ષપક; ઉપશમ શ્રેણી માંડનાર જીવનો પુરુષાર્થ એવા પ્રકારનો હોય છે કે
આઠમે–નવમે–દસમે અને અગિયારમે ગુણસ્થાને આવીને ત્યાંથી પાછો પડે છે, તે શ્રેણી વખતે તેને સંજ્વલનકષાયનો
ઉપશમ– હોય છે; અને જે જીવ ક્ષપક–શ્રેણી માંડે તે જીવ કેવળજ્ઞાન પામે છે. શ્રેણી આઠમા ગુણસ્થાનથી શરૂ થાય છે.
જ્યારે નવમું ગુણસ્થાન આવે ત્યારે સંજ્વલન ક્રોધ–માન–માયા–લોભ અત્યંત મંદ થાય છે, ને તેના અંત ભાગમાં
સંજ્વલન ક્રોધ–માન તથા માયાનો સર્વથા ક્ષય થાય છે. દસમા ગુણસ્થાને માત્ર સંજ્વલન લોભ અત્યંત મંદરૂપ હોય
છે, ને અંતભાગમાં તેનો પણ ક્ષય કરીને સીધા બારમા ગુણસ્થાને આવે છે, ત્યાં સંપૂર્ણ વીતરાગતા છે. ક્ષપક શ્રેણી
વાળાને વચ્ચે અગિયારમું ગુણસ્થાન આવતું જ નથી.
સંપૂર્ણ કેવળજ્ઞાન પ્રગટ કરીને જીવ પોતે પરમાત્મા થાય છે, અને ત્યારે અંતરાત્મપણું પણ ટળી જાય છે. પૂર્ણ
શુદ્ધ પરમાત્મદશા તે જ આત્માનું સ્વરૂપ છે, ને તે જ ઉપાદેય છે.
देहु जि अप्पा जो मुणइ सो जणु मूढु हवेइ।।१३।।
પરમાત્મરૂપ છે. પણ જેને એવા પોતાના સ્વભાવનું ભાન નથી તે જીવ દેહાદિ તથા રાગાદિને જ આત્મા માને
છે, તેથી તે મૂઢ છે, બહિરાત્મા છે; તે છોડવા યોગ્ય છે.
(૧૧૧) બહિરાત્માનું લક્ષણ
માને તે જીવ પર સાથે એકતા માને છે, કેમકે પરને અને સ્વને એક માન્યા વગર પરથી લાભ માની શકે જ નહિ.