પર પદાર્થો આત્માથી તદ્ન જુદાં હોવા છતાં પરથી મને લાભ–નુકસાન થાય અને હું પરને લાભ–
જીવ એક તત્ત્વને બીજા તત્ત્વનો આશ્રય માને છે. હું મારા ચૈતન્યસ્વભાવથી પરિપૂર્ણ છું, મારી મુક્તિ માટે
બહારનો આશ્રય મને જરા પણ નથી–એમ પોતાની પૂર્ણતાનો વિશ્વાસ ન કરતાં, મારી મુક્તિ માટે કાંઈક પરની
કે પુણ્યની સહાય જોઈએ–એમ માનીને પરાશ્રયે અનંતકાળથી જીવ ભટકી રહ્યો છે. જેમ કસ્તૂરિયા મૃગની ડૂંટીમાં
જ સુગંધી કસ્તૂરી રહેલી છે. પણ તેને તેનો વિશ્વાસ નથી તેથી તે બહાર દોડે છે. ‘હું તો જંગલનું ઘાસ ખાઈને
જીવનાર અને જરાક અવાજ થતાં ડરનાર પ્રાણી, મારામાં આવી ઊંચી સુગંધ ક્યાંથી હોય?–એમ પોતાની
શક્તિનો અવિશ્વાસ જ તેને બહારમાં ભમાવે છે. તેમ જીવને મુક્ત થવું છે–સુખી થવું છે, પણ મુક્ત અને સુખી
થવાનું સામર્થ્ય પોતામાં ભર્યું છે તેનો વિશ્વાસ ન કરતાં, ક્યાંક નિમિત્તના આશ્રયે કે વ્યવહારના આશ્રયે મુક્તિ
થશે એમ માનીને બર્હિ બુદ્ધિથી સંસારમાં ભ્રમણ કરે છે. હું તો અલ્પજ્ઞ અને રાગી, મારે ચા વગર પણ ન
ચાલે, તો મારામાં સિદ્ધ પરમાત્મા થવાની તાકાત ક્યાંથી હોય?–એમ પોતાના સ્વભાવ સામર્થ્યનો અવિશ્વાસ જ
જીવને સંસારમાં રખડાવે છે. જગત પોતાની અંર્ત શક્તિને ભૂલીને બહારમાંથી સુખ અને શાંતિ લેવા મથે છે,
અને સુખ–શાંતિના રસ્તા ક્યાંથી હાથ આવે? જ્ઞાનીઓ કહે છે કે ‘સર્વ જીવ છે સિદ્ધ સમ, જે સમજે તે થાય.’ –
દરેક જીવ સિદ્ધ ભગવાન જેવા પરિપૂર્ણ સ્વભાવ સામર્થ્યવાળો છે. અવસ્થામાં રાગ–દ્વેષ અને અલ્પજ્ઞતા હોવા
છતાં સ્વભાવમાંથી સિદ્ધ થવાની તાકાત મટી ગઈ નથી. જે જીવો સિદ્ધ થયા તેમને પણ પહેલાંં તો અવસ્થામાં
રાગ–દ્વેષાદિ ભાવો હતા, અને સ્વભાવની શ્રદ્ધાના જોરે તે રાગ–દ્વેષનો નાશ કરીને સિદ્ધ થયા છે, તે સિદ્ધ દશા
ક્યાંથી આવી? બહારથી આવી નથી, પણ આત્મામાં જ શક્તિપણે હતી, તેમાંથી પ્રગટી છે. વર્તમાન અવસ્થામાં
રાગાદિ હોવા છતાં તેને મુખ્યતા ન કરતાં (રાગ–જેટલો જ પોતાને ન માનતા), સિદ્ધ ભગવાન જેવું જ સામર્થ્ય
મારા આત્મામાં ભર્યું છે, અનંત સિદ્ધ દશાઓ પ્રગટવાની તાકાત મારા સ્વભાવમાં છે–એમ જો સ્વસન્મુખ થઈને
પોતાના સ્વભાવ સામર્થ્યનો વિશ્વાસ કરે તો તેના આશ્રયે અલ્પકાળે અવસ્થામાંથી રાગાદિનો અભાવ થઈને
સિદ્ધ દશા પ્રગટ થાય. પણ જીવ પોતાના સ્વભાવની ઓળખાણ અને પ્રતીત કરતો નથી, ને રાગ–દ્વેષ તે જ હું–
એવી પક્કડ કરી છે. શ્રી આચાર્ય ભગવાન કહે છે કે હે જીવ! એ વિકારબુદ્ધિ છોડ, છોડ. પ્રભુ! હવે એકવાર
સ્વભાવબુદ્ધિ કર, કે વિકાર જેટલો હું નહિ પણ સિદ્ધ સમાન હું. અનાદિથી સ્વભાવને ભૂલીને વિકારની પક્કડ
કરી છે તેથી જ ભ્રમણ થયું છે, હવે તો તે મિથ્યા પક્કડને છોડ, છોડ.