એવો ભાસ થાય કે અલ્પ કાળમાં મારી પરમાત્મપદની પ્રાપ્તિનો કાળ છે. પરમાત્મપદની પ્રાપ્તિનો ઉપાય અથવા
પરમાત્મપદની પ્રાપ્તિનો સાચો પંથ–એકાવતારી થવાનો કાળ મુખ્યપણે મનુષ્યદેહમાં થાય છે.
ઉઘાડ તેમને ઘણો હતો. તેમણે ૧૬ વર્ષની ઉંમર પહેલાં ‘પુષ્પમાળા’ રચી હતી; તેમાં પ્રથમ જ આ વાક્ય લખ્યું
છે કે :–
શરીર મારું છે; શરીરનાં તથા બહારનાં બીજા પદાર્થોનાં કાર્યો મારે લઈને થાય છે, રાગ–દ્વેષ, પુણ્ય–પાપના
વિકારી ભાવો મારા છે એમ પર પદાર્થને તથા અજ્ઞાનાદિ વિકારી ભાવોને પોતાના માને છે. તે માન્યતા ભૂલ
છે, ભ્રમ છે, મિથ્યા છે. આ મિથ્યા માન્યતા જીવ–પોતાનાં મૂળ શુદ્ધ સ્વરૂપનું ભાન નહિ હોવાથી–વર્તમાન
દશામાં–હાલતમાં અનાદિથી કર્યા કરે છે. તે ભૂલને લઈને જીવ રખડે છે અને જુદા જુદા અવતારો ધારણ કરીને
દુઃખી થાય છે.
ભાવોને પોતાના માન્યા છે, તેનાથી ભિન્ન પોતાના ત્રિકાળી ચૈતન્ય સ્વભાવને પર તથા વિકાર રહિત ઓળખવો
એટલે કે આત્માની યથાર્થ શ્રદ્ધા–જ્ઞાન અને સ્વભાવમાં સ્થિરતારૂપ ચારિત્ર કરવું તે, ભાવનિદ્રા એટલે ભૂલ–
ભ્રમણ ટાળવાનો એક જ ઉપાય છે.
માન્યતા, તેને ટાળવા પ્રથમ પ્રયત્ન કરજો. અહીં બીજું કાંઈ કરજો. પરની દયા પાળજો, પરની સેવા કરજો વગેરે
કાંઈ કહ્યું નથી; પણ પ્રથમ જ મિથ્યા માન્યતારૂપી ભાવનિદ્રા ટાળજો એમ કહ્યું છે; કારણ કે કોઈ પદાર્થ કોઈ પર
પદાર્થની સેવા કે ભલું કાંઈ કરી શકતો નથી. દરેક પ્રદાર્થ ભિન્ન સત્તાવાળો છે. તે પોતાની સત્તા–હયાતી–
અસ્તિત્વ પોતાથી જ ધરાવે છે. તે પદાર્થનું ભલું–બૂરું પોતાના અસ્તિત્વમાં–પોતાની સત્તામાં થાય છે. તેની
સત્તામાં ભલું–બૂરું બીજો કોઈ પદાર્થ કરી શકતો નથી કેમકે બંને પદાર્થની સત્તા ભિન્ન ભિન્ન છે. ભાવનિદ્રા
એટલે કે ભૂલ–મિથ્યા માન્યતા પોતાના પર્યાયની સત્તામાં–પોતાની હાલતમાં થાય છે તેથી તે ભાવનિદ્રાને
ટાળવાનો ઉપદેશ કર્યો છે.
જ્ઞાન, દર્શન, સુખ, વીર્ય વગેરે અનંત ગુણો છે. આવા અનંત સ્વભાવની મહિમાવાળા આત્માને ઓળખ્યા
વિના, ‘આ શરીર મારું છે, તેના બધાં કાર્યો મારા કર્યાં થાય છે, શરીરને ચલાવવું, ખવરાવવું, પિવરાવવું વગેરે
ઈચ્છા પ્રમાણે હું કરી શકું છું,’ તેમ શરીરમાં એકત્વ બુદ્ધિ મારાપણાની માન્યતા તથા ‘પુણ્ય–પાપના ભાવ, દયા,
દાનના વિકારી ભાવ મારા છે, તેના વડે મારું કલ્યાણ થશે, બહારની અનુકૂળ સામગ્રી હોય તો મારું હિત થશે’ –
એવી ત્રિકાળ સ્વાધીન ચૈતન્યસ્વભાવને ચૂકીને પરાધીન માન્યતા તે ભાવમરણ અથવા ભાવનિદ્રા છે. આવી