પાલીતાણામાં શ્રી સમયસાર ગાથા ૨૦૬ ઉપર પૂ. ગુરુદેવશ્રીનું ખાસ પ્રવચન
‘આમાં સદા પ્રીતિવંત બન, આમાં સદા સંતુષ્ટ ને આનાથી બનતું તૃપ્ત, તુજને સુખ અહો ઉત્તમ થશે.’
તેની પ્રીતિ છોડીને આ આત્માની પ્રીતિ કર. જડ કર્મ તો તારાથી ભિન્ન સંયોગી ચીજ છે, શરીરાદિ પણ
આત્માથી ત્રિકાળ તદ્ન ભિન્ન છે, અને અવસ્થામાં પુણ્ય–પાપની લાગણી થાય તે ક્ષણિક વિકાર છે, તે તારા
જ્ઞાનસ્વરૂપથી ભિન્ન છે, તે કોઈની પ્રીતિથી આત્માની શાંતિ થતી નથી. માટે હે આત્મા! જે જ્ઞાનસ્વરૂપ છે તે જ
આત્મા છે–એમ ઓળખીને તું આત્મામાં જ પ્રીતિ કર.
ને તેનો નાશ થઈ જાય છે. આત્મા દેહથી ભિન્ન અસંયોગી અવિનાશી છે, તે ભૂતકાળમાં હતો, વર્તમાનમાં છે ને
ભવિષ્યમાં પણ સદાય રહેશે. એટલે કે તે ત્રિકાળ છે. જે પદાર્થ હોય તેનો કદી સર્વથા નાશ થાય નહિ, અને જે
પદાર્થ ન હોય તેની નવી ઉત્પત્તિ થાય નહિ. આત્મવસ્તુ ત્રિકાળ છે–છે ને છે. તેને કોઈએ રચ્યો નથી. જો
પદાર્થનો કોઈ રચનાર કહો તો તે પદાર્થ નિત્ય રહેતો નથી, પણ કૃત્રિમ થઈ જાય છે. કૃત્રિમ પદાર્થ નિત્ય હોઈ
શકે નહિ. દેહથી ભિન્ન આત્મા સ્વયંસિદ્ધ પદાર્થ છે તેને જાણ્યા વિના અનંતકાળથી જીવનું સંસારપરિભ્રમણ થયું
છે. તેને કોઈ બીજાએ રખડાવ્યો નથી પણ
પ્રીતિ કર. અહીં આત્માની પ્રીતિ કરવાનું કહ્યું તેમાં એમ આવી ગયું કે અત્યાર સુધી આત્મા સિવાય ક્યાંક બીજે
તારી પ્રીતિ છે. એટલે આ જગતમાં એક આત્મા જ સત્ છે ને બીજું બધું અસત્ છે–એમ નથી, આત્મા સિવાય
બીજા જડ પદાર્થો પણ છે અને આત્માને ભૂલીને તેમાં તેં પ્રીતિ કરી છે. વળી તે પ્રીતિ કોઈ બીજાએ તને કરાવી
નથી, કર્મે કરાવી નથી, પણ તેં જ આત્માને ભૂલીનુ પરની પ્રીતિ કરી છે, તે ફેરવીને આત્માની પ્રીતિ કરવામાં તું
સ્વતંત્ર છે, તેમાં તને કર્મ રોકતું નથી. માટે આચાર્યદેવ કહે છે કે હે જીવ! હવે તું આ જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માને
ઓળખીને તેની પ્રીતિ કર.
અરૂપી પદાર્થ છે. શરીર વગેરે પર પદાર્થનો તેનામાં ત્રણેકાળ અત્યંત અભાવ છે. કોઈ પણ પદાર્થ હોય તે
સ્વપણે હોય ને પરપણે ન હોય, તો જ તેની હયાતી ટકી શકે; નહિતર તે ટકી ન શકે. વસ્તુ જેમ પોતાપણે છે
તેમ જો પરપણે પણ હોય તો બે વસ્તુ એક થઈ જાય એટલે વસ્તુનું સ્વતંત્ર હોવાપણું જ ન રહે. અને જેમ
પરપણે નથી તેમ સ્વપણે પણ જો વસ્તુ ન હોય તો વસ્તુનો અભાવ જ ઠરે. આત્મા વસ્તુ છે તે સ્વપણે એટલે કે
પોતાના દ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાળ–ભાવરૂપ સ્વચતુષ્ટયથી છે, ને પરપણે એટલે કે પરના દ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાળ–ભાવરૂપ
પરચતુષ્ટયથી નથી; એ જ પ્રમાણે જે પરવસ્તુ છે તે તેના પોતાપણે છે ને આત્માપણે નથી. આ રીતે એકનો
બીજામાં તદ્ન અભાવ છે. આવો ભગવાનનો