: ૧૯૪: આત્મધર્મ: ૯૩
પુણ્ય અને ધર્મ
(જૈનદર્શન શિક્ષણવર્ગની પરીક્ષામાં પહેલાં પ્રશ્નના ઉત્તરરૂપ નિબંધ)
ઘણા અજ્ઞાની જીવો પુણ્ય અને ધર્મ એ બંનેને એક જ ચીજ માને છે, પણ ખરેખર તો પુણ્ય અને ધર્મ
બંને જુદી જુદી ચીજ છે. ધર્મ તો આત્માના આશ્રયે થાય છે ને પુણ્ય પરના આશ્રયે થાય છે; ધર્મનું ફળ મોક્ષ છે
ને પુણ્યનું ફળ સંસાર છે; ધર્મ તે આત્માનો શુદ્ધ ભાવ છે ને પુણ્ય તો અશુદ્ધભાવ છે.
ધર્મ એ આત્માની નિર્દોષ નિર્વિકારી પર્યાય છે, ધર્મથી આત્માને સાચું સુખ મળે છે, ધર્મ ત્રિકાળી
આત્માના આધારે થાય છે, વિકાર કે પરપદાર્થના લક્ષે ધર્મ થતો નથી. પણ અજ્ઞાની જીવ પુણ્યમાં અને
બહારની ક્રિયામાં ધર્મ માને છે, તે અજ્ઞાની જીવ ધર્મનું સ્વરૂપ સમજતો નથી. ધર્મ તો વીતરાગભાવ છે. પુણ્ય
તે રાગભાવ છે.
પુણ્ય તો આ જીવ અનાદિ કાળથી કરતો આવ્યો છે, પણ જીવે ધર્મ તો અનાદિકાળમાં એક સમયમાત્ર
પણ કર્યો નથી. પુણ્યથી તો બહારની સામગ્રી મળે છે જ્યારે ધર્મથી તો આત્માની કેવળજ્ઞાનરૂપી લક્ષ્મી મળે છે.
પુણ્ય તો અજ્ઞાની અને અભવ્ય જીવ પણ કરે છે પણ તેને આત્માના ભાન વગર ધર્મ જરાપણ થતો નથી.
જેઓ સિદ્ધ થયા છે અને ખરું સુખ પામ્યા છે તેઓ ધર્મથી જ ખરું સુખ પામ્યા છે. પુણ્યથી ધર્મ થતો
નથી તેમ જ તેનાથી ખરું સુખ મળતું નથી, પુણ્યથી તો બંધન થાય છે ને બંધન તો સંસારપરિભ્રમણનું જ
કારણ છે.
સમ્યગ્દર્શન, સમ્યગ્જ્ઞાન અને સમ્યક્ચારિત્ર તે આત્માની દોષ વગરની અવિકારી પર્યાય છે, તેને
મોક્ષમાર્ગ કહો, સંવર કહો, ધર્મ કહો, રત્નત્રય કહો કે આત્માની શાંતિનો ઉપાય કહો, –જે કહો તે એક જ છે.
પરંતુ એ સિવાય પુણ્ય તો વિકારી પર્યાય છે, તેથી પુણ્ય તે ખરેખર મોક્ષમાર્ગ નથી, પુણ્ય તે સંવર નથી, પુણ્ય તે
ધર્મ નથી, પુણ્ય તે રત્નત્રય નથી, પુણ્ય તે આત્માની શાંતિનો ઉપાય નથી.
જેમ એક લીંડીપીપર હોય તેને ૬૪ પહોર ઘસવાથી જે તીખાસ આવે છે તે લીંડીપીપરમાં અપ્રગટપણે
હતી તે જ પ્રગટ થઈ છે, તે તીખાસ ક્યાંય બહારમાંથી એટલે કે પત્થરમાંથી કે હાથમાંથી આવતી નથી. તેમ
આત્મામાં ધર્મ (–શાંતિ) શક્તિરૂપે ભરપૂર છે, તેની ઓળખાણ–શ્રદ્ધા, જ્ઞાન કરીને તેમાં એકાગ્ર થવાથી તે પ્રગટે
છે. એ ધર્મ ક્યાંય બહારમાંથી એટલે કે દેહની ક્રિયા કે પૈસા વગેરેમાંથી આવતો નથી. જેમ લીંડીપીપરની
તીખાસ લીંડીમાંથી આવે છે તેમ માત્માની ધર્મરૂપી તીખાસ આત્માના સ્વભાવમાંથી જ આવે છે, પુણ્યમાંથી કે
પર પદાર્થોમાંથી તે આવતી નથી. પુણ્ય અને ધર્મનું સ્વરૂપ જુદું જુદું જે રીતે છે તે રીતે ઓળખવું જોઈએ.
ભગવાને નવ તત્ત્વો કહ્યા છે–જીવ, અજીવ, પુણ્ય, પાપ, આસ્રવ, બંધ સંવર, નિર્જરા અને મોક્ષ,
આમાંથી સંવર અને નિર્જરા તત્ત્વમાં ધર્મનો સમાવેશ થાય છે. પણ પુણ્યતત્ત્વમાં કાંઈ ધર્મનો સમાવેશ થતો
નથી. અજ્ઞાનીઓ પુણ્યથી ધર્મ માને છે. જેઓ પુણ્યથી ધર્મ માને છે તેઓ પુણ્યતત્ત્વને અને સંવર–નિર્જરાતત્ત્વને
એક જ માને છે, એટલે તેઓ ખરેખર નવ તત્ત્વને સમજ્યા નથી. અને તેથી તેઓએ સર્વજ્ઞ તીર્થંકર ભગવાનને
કે જ્ઞાનીને પણ ખરેખર માન્યા નથી. માટે જિજ્ઞાસુઓએ પુણ્ય અને ધર્મ એ બંનેને જુદા જુદા જાણવા જોઈએ.