: શ્રાવણ : ૨૪૭૭ : ૨૧૩ :
‘આત્મા કોણ છે ને કઈ રીતે પમાય?’
શ્રી પ્રવચનસારના પરિશિષ્ટમાં ૪૭ નયોદ્વારા
આત્મદ્રવ્યનું વર્ણન કર્યું છે તેના ઉપર પૂજ્ય
ગુરુદેવશ્રીનાં વિશિષ્ટ અપૂર્વ પ્રવચનોનો સાર.
[પ્રવચનમાં આ પરિશિષ્ટ એક વખત વંચાઈ ગયા બાદ તુરત જ બીજી વખત તેનું વાંચન થયું હતું. બીજી
વખતના પ્રવચનોનો સાર પણ પહેલી વખતના પ્રવચનોની સાથે ઉમેરી દેવામાં આવ્યો છે.]
[વર સ. ૨૪૭ જઠ વદ ૩ થ શરૂ]
પ્રવચનસારમાં ભગવાન શ્રી કુંદકુંદાચાર્યદેવે રચેલી ૨૭૫ ગાથાઓ પૂરી થઈ છે, હવે શ્રી
અમૃતચંદ્રાચાર્યદેવે રચેલું ‘પરિશિષ્ટ’ વંચાય છે. જેમ મંદિર ઉપર કળશ ચડાવે તેમ આ પરિશિષ્ટમાં ‘આત્મા કેવો
છે ને તેની પ્રાપ્તિ કઈ રીતે થાય છે’ તેનું વર્ણન કરીને આચાર્યદેવે પ્રવચનસાર ઉપર કળશ ચડાવ્યો છે. સભામાં
આ પરિશિષ્ટ પહેલી જ વાર વંચાય છે.
• શિષ્યની જિજ્ઞાસા ને આચાર્યદેવની કરુણા •
“આ આત્મા કોણ છે, કેવો છે અને કઈ રીતે પ્રાપ્ત કરાય છે’ એવો પ્રશ્ન કરવામાં આવે તો તેનો
ઉત્તર પૂર્વે કહેવાઈ ગયો છે અને અહીં ફરીને પણ કહેવામાં આવે છે.”
જેને આત્માની બહુ ઝંખના થઈ હોય તે શિષ્ય વારંવાર આત્માની વાત પૂછયા કરે છે. જેમ જેને પુત્રનો
પ્રેમ છે તે વારંવાર તેની સંભાળ કરે છે, તેમ જેને આત્માનો પ્રેમ જાગ્યો છે–આત્માનું કલ્યાણ કરવાની ધગશ
જાગી છે તે જીવ આત્માનું સ્વરૂપ સમજવા માટે વારંવાર પ્રશ્ન પૂછે છે. જેને જેની જરૂરિયાત જણાય તેમાં તેનું
જ્ઞાન–શ્રદ્ધા ને પુરુષાર્થ વળ્યા વગર રહે નહિ. શિષ્યને આત્માનું રટણ લાગ્યું છે એટલે વારંવાર તે પ્રશ્ન પૂછે છે કે
પ્રભો! આ મારો આત્મા કેવો છે? ને તેની પ્રાપ્તિ કેવી રીતે થાય? આવું પૂછનાર શિષ્યને આચાર્યદેવ ફરીથી
પણ આત્માનું સ્વરૂપ સમજાવે છે. ‘આ આત્મા કોણ છે’ એવું પૂછનાર શિષ્યને આત્માની દરકાર થઈ છે એટલે
તેની રુચિ અને જ્ઞાનનો પ્રયત્ન આત્મસ્વભાવ તરફ વળ્યા વગર રહેશે નહીં.
અહીં આચાર્યપ્રભુ કહે છે કે ‘જો પ્રશ્ન કરવામાં આવે તો’ અમે તેનો ઉત્તર કહીએ છીએ. જેને સમજવા
માટે ઝંખનાથી પ્રશ્ન ઊઠ્યો છે તેવા શિષ્યને માટે અમારો ઉપદેશ છે, કાપડના ફેરિયાની જેમ કે શાકભાજી
વેચનારની જેમ કોઈના ઘરે જઈને પરાણે સમજાવતા નથી; જેને તૃષા લાગી નથી તેને પાણી પાતા નથી, જેને
ભૂખ લાગી નથી તેને ખવરાવતા નથી, તેમ જેને આત્માની દરકાર થઈ નથી તેવા જીવોને અમે સંભળાવતા
નથી, પણ જેને આત્માની ધગશ છે તેને જ અમારો ઉપદેશ આપવામાં આવે છે.