વિકલ્પ નથી આવતો કેમ કે કાંકરામાં તીખાશ પ્રગટવાનો સ્વભાવ નથી એમ જાણ્યું છે. જેનામાં જે સ્વભાવ
હોય તેમાંથી જ તે પ્રગટે છે, સંયોગમાંથી આવતો નથી. તેમ આત્મામાં જ્ઞાયક સ્વભાવ છે તે ૬૪ પહોરી
તીખાશની જેમ પૂર્ણ છે. તે પૂર્ણ જ્ઞાનસ્વભાવને નક્કી કરીને તેમાં એકાગ્રતારૂપી ઘસારો કરતાં પૂર્ણ કેવળજ્ઞાન
પ્રગટે છે. જ્યાં જ્ઞાનસ્વભાવ ભર્યો છે તેમાંથી જ્ઞાન પ્રગટે છે. કોઈ સંયોગમાંથી જ્ઞાન આવતું નથી. શરીરાદિ
અચેતન છે તેમાંથી જ્ઞાન આવતું નથી. હું પરનો તો કર્તા નથી ને નવતત્ત્વના વિકલ્પનો પણ હું કર્તા નથી, હું
પૂર્ણ જ્ઞાયક છું–એમ પોતાના અંર્તસ્વભાવને નક્કી કરીને તેમાં એકાગ્ર થવું તે ધર્મ છે.
તે અભેદ સ્વભાવની જ મુખ્યતામાં તેને જ્ઞાનની નિર્મળતા થતી જાય છે ને રાગ–દ્વેષ ટળતા જાય છે; વિકલ્પ
થવા છતાં અભેદસ્વભાવની દ્રષ્ટિમાં તો તે અભૂતાર્થ જ છે. આ રીતે શુદ્ધનયવડે, એકપણે પ્રકાશતો શુદ્ધ આત્મા
અનુભવાય છે, એવા શુદ્ધાત્માની અનુભૂતિ તે આત્મ–પ્રસિદ્ધિ છે ને શુદ્ધ આત્માની પ્રસિદ્ધિ તે નિયમથી
સમ્યગ્દર્શન છે. આ રીતે આ સર્વ કથન નિર્દોષ છે, બાધારહિત છે.
છે કે–અરે ભાઈ! ‘સર્વજ્ઞભગવાને બધું જોયું છે અને તેમ જ બધું થાય છે’ એવો સર્વજ્ઞના જ્ઞાનનો અને વસ્તુના
સ્વભાવનો નિર્ણય કોણે કર્યો? કયા જ્ઞાનમાં તે નિર્ણય કર્યો? જે જ્ઞાન સર્વજ્ઞતાનો અને વસ્તુના સ્વરૂપનો
નિર્ણય કરે તે જ્ઞાન આત્મસ્વભાવ તરફ વળ્યા વગર રહે જ નહિ ને તેને વર્તમાનમાં જ ધર્મની શરૂઆત થઈ
જાય, અને સર્વજ્ઞભગવાનના જ્ઞાનમાં પણ એમ જ જણાયું હોય. જેણે આત્માના પૂર્ણ જ્ઞાન–સામર્થ્યને પ્રતીતમાં
લઈને તેમાં એકતા કરી તેને જ ખરેખર સર્વજ્ઞના જ્ઞાનની પ્રતીત થઈ છે. જે રાગને પોતાનું સ્વરૂપ માનીને
રાગનો કર્તા થાય છે, ને રાગરહિત જ્ઞાનસ્વભાવની જેને શ્રદ્ધા નથી તેને સર્વજ્ઞની પણ ખરી માન્યતા નથી;
એટલે સર્વજ્ઞના નિર્ણયમાં જ જ્ઞાનસ્વભાવના નિર્ણયનો સમ્યક્પુરુષાર્થ આવી જાય છે, તે જ મોક્ષસન્મુખનો
પુરુષાર્થ છે, ને તે જ ધર્મ છે. લોકોને બહારની ધમાધમ દેખાય તેમાં પુરુષાર્થ લાગે છે પણ અંતરમાં
જ્ઞાનસ્વભાવના નિર્ણયમાં જ જ્ઞાતાદ્રષ્ટાપણાનો સમ્યક્પુરુષાર્થ આવી જાય છે, તેને બર્હિદ્રષ્ટિ લોકો જાણતા
નથી. ખરેખર જ્ઞાયકપણું એ જ આત્માનો પુરુષાર્થ છે, જ્ઞાયકપણાથી જુદો બીજો કોઈ સમ્યક્પુરુષાર્થ નથી.
છે. ‘હું જ્ઞાયકસ્વભાવ છું’ એમ સ્વભાવમાં દ્રષ્ટિ કરીને પલટવું તે ધર્મની ક્રિયા છે, ને ‘હું વિકારી છું’ એવી
વિકારી દ્રષ્ટિ કરીને પલટવું તે અધર્મની ક્રિયા છે.
પાણી ભર્યું હોય ત્યાં તે ઊછળે, તેમ અંતરના ચૈતન્યસરોવરમાં પરિપૂર્ણ જ્ઞાન ભર્યું છે, તેમાં ડુબકી માર તો
પર્યાયમાં જ્ઞાન ઊછળશે. ક્યાંય પર સામે જોવાથી કે ભેદના વિચારથી તારા ગુણો પ્રગટશે નહિ, માટે તે છોડીને
અંતરના પરિપૂર્ણ સ્વભાવ સામે દ્રષ્ટિ કર અને તેમાં જ એકાગ્ર થઈને અનુભવ કર.
પ્રસિદ્ધિ નથી એટલે કે સમ્યગ્દર્શન નથી. નવતત્ત્વના ભેદની દ્રષ્ટિ છોડીને ચૈતન્ય જ્ઞાયકસ્વભાવની દ્રષ્ટિથી
અનુભવ કરતાં ભગવાન આત્માની પ્રસિદ્ધિ થાય છે, તે સમ્યગ્દર્શન