જ અપ્રસિદ્ધ છે તો પછી લક્ષ્યની પ્રસિદ્ધિ કયાંથી થાય? લક્ષણ તો તેને કહેવાય કે લક્ષ્ય સાથે ત્રિકાળ રહે અને
લક્ષ્યને ઓળખાવે. શરીર કે પુણ્ય તે કાંઈ આત્માનું લક્ષણ નથી, આત્માનું લક્ષણ તો જ્ઞાન છે.
ખબર પડે છે. માટે લક્ષ્ય–લક્ષણનો ભેદ પાડીને અજ્ઞાનીને જ્ઞાનલક્ષણદ્વારા આત્મા ઓળખાવવામાં આવે છે.
ભાઈ! જ્ઞાન તે જ તારું લક્ષણ છે, આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ છે; જ્ઞાન સિવાયના રાગાદિ સમસ્ત ભાવોથી તારા
આત્માને ભિન્ન સમજ, જ્ઞાનને અંતર્મુખ કરીને આત્મસ્વભાવ સાથે એકમેક કર તો તને આત્માની પ્રસિદ્ધિ એટલે
કે અનુભવ થાય.–આ રીતે લક્ષણ વડે લક્ષ્યને ગ્રહણ કરવા માટે ઉપદેશ છે.
લક્ષ્ય–લક્ષણના ભેદ પણ અભેદ આત્માનું લક્ષ કરાવવા માટે જ છે. ‘જ્ઞાનમાત્ર આત્મા છે’–એમ કહેતાં પણ
લક્ષણ–લક્ષ્યનો ભેદ પડે છે, પણ સમજનાર પોતે જો ભેદનું લક્ષ છોડીને અભેદ આત્માને લક્ષમાં લઈને સમજી
જાય તો લક્ષ્ય–લક્ષણના ભેદને વ્યવહાર ગણાય. અભેદ આત્માને ન સમજે તો એકલા ભેદને વ્યવહાર ન
કહેવાય. તેમ જ અભેદ સમજતાં વચ્ચે લક્ષણ–લક્ષ્યના ભેદ આવે છે તેને જો સર્વથા ન માને તો લક્ષણના
સ્વીકાર વગર લક્ષ્યને પણ તે પકડી શકશે નહિ.
લક્ષણ વડે આત્માની પ્રસિદ્ધિ થાય છે’ એમ કહીને તે વ્યવહારાભાસને ઉડાડયો. અરે મૂઢ! દેહની ક્રિયા કે પુણ્યની
ક્રિયા તે આત્માને ઓળખવાનું સાધન નથી પણ જ્ઞાનલક્ષણ વડે જ આત્મા ઓળખાય છે, એમ તું જાણ.
ને!” જે લક્ષણને ન જાણે તે લક્ષ્યને પણ જાણતો નથી, લક્ષણને ઓળખવાથી જ લક્ષ્યને ઓળખી શકાય છે’–
એમ કહીને અહીં તે નિશ્ચયાભાસીનો પણ નિષેધ કર્યો છે. જેણે આત્માને કદી જાણ્યો નથી તેને માત્ર ‘આત્મા,
આત્મા’ એટલું કહેવાથી આત્મા લક્ષમાં આવતો નથી, એટલે તેને પહેલાં આત્માનું લક્ષણ ઓળખાવવું પડે છે કે
જો ભાઈ! આ શરીર તો કાંઈ જાણતું નથી ને અંદર જે રાગની લાગણીઓ થાય છે તેનામાં પણ જાણવાનું
સામર્થ્ય નથી. આ બધાને જે જાણે છે તે તો જ્ઞાન છે, તે જ્ઞાન દેહથી અને રાગથી જુદું છે ને તારા આત્મા સાથે
એકમેક છે; એવું જ્ઞાન તે આત્મા છે.–આ પ્રમાણે જ્ઞાનલક્ષણ વડે આત્માને ઓળખાવવામાં આવે છે. અભેદ
આત્મામાં ઢળતાં વચ્ચે એટલો ભેદ આવ્યા વિના રહેતો નથી. છતાં, ‘જ્ઞાન તે આત્મા’ એવો જે લક્ષ્યલક્ષણનો
ભેદ છે તે કાંઈ રાગને પ્રસિદ્ધ કરવા માટે નથી પણ આત્માને જ પ્રસિદ્ધ કરવા માટે છે. જ્ઞાનલક્ષણનું કાર્ય
આત્માને પ્રસિદ્ધ કરવાનું છે, પણ તે રાગને પ્રસિદ્ધ નથી કરતું એટલે કે ‘હું રાગ છું’ એમ જ્ઞાનલક્ષણ નથી
બતાવતું પણ ‘હું આત્મા છું’ એમ જ્ઞાનલક્ષણ બતાવે છે. પહેલાં લક્ષ્ય–લક્ષણના ભેદનો વિકલ્પ ઉઠતો હોવા
છતાં તે વિકલ્પ તરફ જ્ઞાનનું જોર નથી પણ અભેદ આત્માને લક્ષમાં લેવા તરફ જ જ્ઞાનનું જોર છે, અભેદ
આત્માને લક્ષમાં લેતાં તે ભેદનો વિકલ્પ પણ તૂટી જશે, ને એકલા લક્ષ્યરૂપ આત્માનો અનુભવ રહી જશે;– આ
રીતે લક્ષણ વડે લક્ષ્યની પ્રસિદ્ધિ થાય છે.
જાણવું, કેમ કે તે જાણવામાં તો વિકલ્પો થાય છે.’–તો