મહાસિદ્ધાંતનું રહસ્ય નહિ સમજનારા અજ્ઞાનીઓ, મિથ્યા નિયતવાદ અથવા
એકાન્ત નિયતવાદ હોવાનો તેના ઉપર આરોપ કરે છે; અહીં તેનું નિરાકરણ
કરવામાં આવે છે–
સમ્યગ્જ્ઞાનને, સ્વભાવને–વગેરેને ન સ્વીકારે તો જ એકાંતનિયતવાદ કહેવાય.
વગર જ નિયતની (–જેમ થવાનું હશે તેમ થશે એવી) વાત કરે છે, તેથી તેને
તો એકાંત નિયત કહેવાય.
બધાને સ્વીકારે છે. તેથી તે મિથ્યાનિયત નથી પણ સમ્યક્નિયતવાદ છે, તેમાં જ
અનેકાંતવાદ આવી જાય છે.
માટે તેને નિયત–અનિયતનો મેળ થયો. (અહીં ‘અનિયત’ નો અર્થ
‘અક્રમબદ્ધ’ એમ ન સમજવો, પણ નિયતની સાથે રહેલા નિયત સિવાયના
પુરુષાર્થ વગેરે ધર્મોને અહીં ‘અનિયત’ કહ્યા છે–એમ સમજવું.) એ રીતે
વસ્તુમાં ‘નિયત’ ‘અનિયત’ બંને ધર્મો એક સમયે એક સાથે છે એટલે
અનેકાન્ત–સ્વભાવ છે, ને તેની શ્રદ્ધામાં અનેકાન્તવાદ છે.
ક્રમબદ્ધપર્યાયોથી જુદો રહી જતો નથી. એથી નિયતના નિર્ણયમાં પુરુષાર્થ ઊડી
જતો નથી પણ ભેગો આવી જ જાય છે. માટે નિયતસ્વભાવની શ્રદ્ધા તે
અનેકાન્તવાદ છે એમ સમજવું. જે વસ્તુના પર્યાયોને નિયત–ક્રમબદ્ધ થતા ન
માને, અથવા તો ક્રમબદ્ધ પર્યાયના નિર્ણયમાં રહેલા સમ્યક્ પુરુષાર્થને ન માને
તેને અનેકાન્તમય વસ્તુસ્વભાવની ખબર નથી, તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે.
પ્રવચનમાંથી. (વીર સં. ૨૪૭૬ અષાડ વદ ૧)