ને તે જ્ઞપ્તિક્રિયામાં અનંતધર્મોનું ભેગું પરિણમન હોવાથી, અનંતધર્મવાળા આત્માને જ્ઞાનમાત્રપણું જ છે.
જ્ઞાનમાત્રભાવમાં જ અનંતશક્તિઓ ઊછળી રહી છે–પરિણમી રહી છે. અનંતી સહભાવી શક્તિઓ વગર એકલું
જ્ઞાન રહી શકતું નથી.
શરીરની ક્રિયાથી કે ભક્તિ–પૂજા–ઉપવાસ વગેરે શુભ ક્રિયાકાંડથી આવો આત્મા જણાય તેમ નથી, પણ જ્ઞાનને
અંતર્મુખ કરવારૂપ જે જાણનક્રિયા છે તે જ આત્માને જાણવા માટેની ક્રિયા છે. એ સિવાય બીજા લાખ ઉપાય
કરે,–લાખો–કરોડો રૂપિયા દાનમાં ખરચે, ઘણી જાત્રાઓ કરે, ત્યાગી થઈને વ્રતાદિ કરી કરીને સુકાઈ જાય–તો
પણ તે કોઈ બાહ્ય ઉપાયથી આ ચૈતન્યભગવાન આત્મા દર્શન આપે તેવો નથી. અંદરમાં નજર કરતાં જ ન્યાલ
કરી નાંખે–એવો ચૈતન્યભગવાન છે. કેટલા વર્ષો પર સામે જોયા કરે તો સ્વની સામે જોવાનું થાય?–પર સામે
જોવાથી સ્વની સામે જોવાનું કદી થાય જ નહિ. જ્ઞાનલક્ષણને અંતરના લક્ષ્ય તરફ વળીને જ્યાં ચૈતન્યમૂર્તિ
આત્માને લક્ષમાં લીધો ત્યાં જ્ઞપ્તિક્રિયા થઈ, તે જ્ઞપ્તિક્રિયામાં અનંત ગુણોની નિર્મળ પરિણતિ ભેગી જ ઊછળવા
લાગી. રાગના લક્ષે કે નિમિત્તના લક્ષે શક્તિઓ નિર્મળપણે ઊછળતી–પરિણમતી નથી. અહીં આચાર્યદેવ એકલી
શક્તિઓ જ નથી બતાવતા પણ શક્તિઓનું નિર્મળ પરિણમન પણ ભેગું જ લઈ લ્યે છે; ‘શક્તિઓ ઊછળે છે’
એમ કહીને શક્તિઓને પરિણમતી બતાવી છે.
જીવ પરિણમ્યો ત્યાં તેના પરિણમનમાં અનંતી શક્તિઓ નિર્મળપણે ઊછળવા લાગી. અનંતશક્તિઓ આત્મામાં
અભેદ થઈને પરિણમી તેને જ અહીં ‘જ્ઞાનમાત્ર ભાવ’ કહ્યો છે.
છે, ગુણોનું ક્ષેત્ર ભિન્ન ભિન્ન નથી. અહીં તો એમ જ કહ્યું કે આત્માના પરિણમનમાં અનંતી શક્તિઓ એક સાથે
જ ઊછળે છે, બધી શક્તિઓ એક સાથે નિર્મળપણે પરિણમે છે. ગુણના નિર્મળ પરિણમનમાં ઓછા–વધતાપણું છે
તે વાત અહીં નથી લીધી. શ્રદ્ધા ગુણમાં ક્ષાયકસમ્યક્ત્વનું પરિણમન થઈ જાય છતાં ચારિત્રગુણની નિર્મળતા પૂરી
ન ઊઘડે–એવા ગુણભેદને અહીં મુખ્ય નથી કર્યા. અભેદ દ્રવ્ય પરિણમતાં બધા ગુણો નિર્મળપણે પરિણમે છે–એમ
અહીં અભેદની મુખ્યતાથી કહ્યું છે. અભેદદ્રવ્યની દ્રષ્ટિથી સાધકજીવ પરિણમે છે ત્યાં સમ્યક્શ્રદ્ધા–જ્ઞાનની સાથે
ચારિત્ર વગેરે બધા ગુણોનો અંશ પણ ભેગો જ પરિણમે છે. અહીં પરિણમન કહેતાં બધા નિર્મળ પરિણામો જ
લેવાના છે, વિકારને તો આત્માથી જુદો પાડયો છે માટે વિકારી પરિણામોને આત્માના પરિણમનમાં લેવાના
નથી. અહીં તો દ્રવ્ય–ગુણ અને નિર્મળ પરિણતિને અભેદ કરીને તેટલો જ આત્મા ગણ્યો છે, ભેદને કે વિકારને
આત્મા નથી ગણ્યો, તેને તો જ્ઞાનલક્ષણના બળે આત્માથી જુદા પાડી દીધા છે.
ગુણમાં સર્વથા મલિનતા રહે–અંશે પણ નિર્મળતા ન થાય તો તો ગુણો સર્વથા ભેદરૂપ થઈ જાય.–એમ બનતું
નથી અહીં તો કહ્યું કે જ્ઞપ્તિમાત્રભાવમાં બધા ગુણોનું પરિણમન એક સાથે જ છે; નિર્મળતામાં હીનાધિકતાના
ભેદ પડે તે વાત ગૌણ છે.
કરે છે. કેટલીક કેમ કીધી? કારણ કે, છદ્મસ્થજીવ સામાન્યપણે આત્મામાં અનંત શક્તિઓ છે–એમ તો જાણી શકે
પરંતુ વિશેષપણે તે અનંતી શક્તિઓને ભિન્ન ભિન્ન જાણી ન શકે; તેમ જ વાણીદ્વારા પણ અનંતી શક્તિઓનું
વર્ણન થઈ ન શકે, વાણીમાં તો અમુક જ આવે;