માગશરઃ ૨૪૭૮ઃ ૩૧ઃ
તેથી અહીં ખાસ પ્રયોજનભૂત એવી ૪૭ શક્તિઓનું વર્ણન કર્યું છે.
અહીં, તે ૪૭ શક્તિઓ ઉપરનું વિવેચન આપતાં પહેલાં તે શક્તિઓનાં નામ આપવામાં આવે છે–
(૧) જીવત્વશક્તિ(૧૭) અગુરુલઘુત્વશક્તિ(૩૨) અનેકત્વશક્તિ
(૨) ચિતિશક્તિ(૧૮) ઉત્પાદવ્યયધુ્રવત્વશક્તિ(૩૩) ભાવશક્તિ
(૩) દશિશક્તિ(૧૯) પરિણામશક્તિ(૩૪) અભાવશક્તિ
(૪) જ્ઞાનશક્તિ(૨૦) અમૂર્તત્વશક્તિ(૩પ) ભાવાભાવશક્તિ
(પ) સુખશક્તિ(૨૧) અકર્તૃત્વશક્તિ(૩૬) અભાવભાવશક્તિ
(૬) વીર્યશક્તિ(૨૨) અભોક્તૃત્વશક્તિ(૩૭) ભાવભાવશક્તિ
(૭) પ્રભુત્વશક્તિ(૨૩) નિષ્ક્રિયત્વશક્તિ(૩૮) અભાવાભાવશક્તિ
(૮) વિભુત્વશક્તિ(૨૪) નિયતપ્રદેશત્વશક્તિ(૩૯) ભાવશક્તિ
(૯) સર્વદર્શિત્વશક્તિ(૨પ) સ્વધર્મવ્યાપકત્વશક્તિ(૪૦) ક્રિયાશક્તિ
(૧૦) સર્વજ્ઞત્વશક્તિ(૨૬) સાધારણ–અસાધારણ–(૪૧) કર્મશક્તિ
(૧૧) સ્વચ્છત્વશક્તિ–સાધારણાસાધારણધર્મત્વશક્તિ(૪૨) કર્તૃત્વશક્તિ
(૧૨) પ્રકાશશક્તિ(૨૭) અનંતધર્મત્વશક્તિ(૪૩) કરણશક્તિ
(૧૩) અસંકુચિતવિકાસત્ત્વશક્તિ(૨૮) વિરુદ્ધધર્મત્વશક્તિ(૪૪) સંપ્રદાનશક્તિ
(૧૪) અકાર્યકારણત્વશક્તિ(૨૯) તત્ત્વશક્તિ(૪પ) અપાદાનશક્તિ
(૧પ) પરિણમ્યપરિણામકત્વશક્તિ (૩૦) અતત્ત્વશક્તિ(૪૬) અધિકરણશક્તિ
(૧૬) ત્યાગોપાદાનશૂન્યત્વશક્તિ(૩૧) એકત્વશક્તિ(૪૭) સંબંધશક્તિ
–ઇત્યાદિ.
હવે અનુક્રમે તે શક્તિઓ ઉપરનું વિવેચન આપવામાં આવશે.
‘समयसारनी टीका’
‘શ્રોતાઓનું કર્તવ્ય’
(વીર સં. ૨૪૭૬ પ્ર. અષાઢ વદ ૨ઃ સમયસાર કલશ ઉપર પૂ. ગુરુદેવશ્રીના પ્રવચનમાંથી)
શ્રી અમૃતચંદ્ર આચાર્યદેવ કહે છે કે હું ‘સમયસાર’ ની ટીકા કરું છું; સમયસાર એટલે શુદ્ધ આત્મા, તેનું
વર્ણન કરવાનો મારો હેતુ છે, એટલે આ ટીકાનું ધ્યેય તો શુદ્ધ આત્મા જ છે. ભલે વચમાં વિકારનું વર્ણન આવશે
ખરું પણ મારું પ્રયોજન તો તે વિકારથી ભિન્ન શુદ્ધ આત્મા દેખાડવાનું જ છે. વિકારને હેયરૂપ બતાવવા તેનું વર્ણન
આવશે ને શુદ્ધ આત્માને ઉપાદેયરૂપ બતાવવા તેનું વર્ણન આવશે. ટીકા કરતાં મારું લક્ષ વિકાર ઉપર નથી પણ
શુદ્ધાત્મા ઉપર જ છે. ટીકાદ્વારા હું શુદ્ધાત્માનું સ્વરૂપ સમજાવવા માગું છું. માટે સમયસારનું શ્રવણ કરનાર
શ્રોતાઓને પણ તે જ લક્ષ હોવું જોઈએ. શુભભાવને જ પ્રયોજન માનીને અટકી જાય તો તેણે ‘સમયસાર’ નું
શ્રવણ ન કર્યું કહેવાય. વિકાર વગરનો જ્ઞાયક શુદ્ધ આત્મા છે તે બતાવવાનું પ્રયોજન છે તેથી શ્રોતાઓએ પણ તે
જ પ્રયોજન રાખીને શ્રવણ કરવું જોઈએ. આચાર્યદેવ કહે છે કે તું સિદ્ધ છો, તારા આત્મામાં અમે સિદ્ધપણું
સ્થાપીએ છીએ; તારા સિદ્ધસ્વભાવના લક્ષે શ્રવણ કરજે. વચ્ચે વિકલ્પ આવે તે વિકલ્પ કે નિમિત્ત ઉપર લક્ષનું જોર
આપીશ નહિ, લક્ષનું જોર તો શુદ્ધ આત્મા ઉપર જ રાખજે. મારો આત્મા વિકારરહિત શુદ્ધ જ્ઞાતા છે તેના ઉપર જ
મારું લક્ષ છે, ને શ્રોતાઓને આ ટીકાદ્વારા હું તેનું જ લક્ષ કરાવવા માગું છું; માટે શ્રોતાઓએ પણ પોતાનો આત્મા
વિકાર વગરનો છે–એવા સ્વભાવના લક્ષે સાંભળવું. આ રીતે આચાર્યદેવ વિકારના અંશ ઉપરની દ્રષ્ટિ છોડાવીને
શુદ્ધાત્માની રુચિ કરાવે છે. શાસ્ત્રના શબ્દ ઉપર કે તેના લક્ષે થતા વિકલ્પ ઉપર રુચિનું જોર ન આપતાં, શાસ્ત્રના
વાચ્યભૂત શુદ્ધ આત્મસ્વભાવની રુચિ કરીને તેનો અનુભવ કરવાનું આચાર્યદેવ કહે છે.
હું સમયસારની ટીકા કરું છું એટલે ખરેખર તો ટીકાના વાચ્યભૂત શુદ્ધાત્માનું ઘોલન કરું છું; તે
શુદ્ધાત્માના ઘોલનથી મારી પરિણતિ નિર્મળ–નિર્મળ થતી જાય છે. ને જે શ્રોતાજનો એવા શુદ્ધાત્માને
સ્વાનુભવથી સમજશે તેને પણ મોહનો ક્ષય થઈને પરિણતિ નિર્મળ થશે. *