તો કર્તા નથી તેથી તેના નિષેધની વાત કરી નથી. આત્મા રાગને વ્યવહારે કરે છે તેથી તે વ્યવહારનો નિષેધ
કરાવ્યો છે. હે ભાઈ! નિશ્ચયથી તું જ્ઞાયકસ્વરૂપ છે, તારા જ્ઞાયકસ્વરૂપમાં રાગ નથી; તે જ્ઞાયકસ્વભાવની દ્રષ્ટિ
કર, તો પર્યાયમાં થતા વિકારનો નિષેધ થઈ જાય.
પરદ્રવ્ય તે ગૌણ, સ્વ તે નિશ્ચય અને પર તે વ્યવહાર–એમ અહીં નથી લીધું. આ રીતે પહેલાં પોતામાં જ નય
સમજાવીને, વિકારથી સ્વભાવનું ભેદજ્ઞાન કરાવીને, પછી પર સાથે નિમિત્ત–નૈમિત્તિક સંબંધ કેવો હોય તે
બતાવવા બીજા વ્યવહારની વાત કરશે. અહીં ‘જ્ઞાયકભાવ પ્રમત્ત–અપ્રમત્ત નથી’ એમ કહીને પોતાની પર્યાયમાં
થતા બે પ્રકારના અસદ્ભૂત વ્યવહારનો નિષેધ કર્યો.
છઠ્ઠી ગાથામાં ‘જ્ઞાત તે તો તે જ છે’ એમ કહ્યું તેમાં વ્યવહારનયના ત્રીજા પ્રકારનો–ઉપચરિત
પરને જાણે છે’ એમ કહીને પરની અપેક્ષાથી જ્ઞાનને ઓળખાવવું તે ઉપચરિત સદ્ભૂત વ્યવહાર છે. રાગ
જીવનો છે–એમ કહેવું તે તો અસદ્ભૂત વ્યવહાર છે, અને જ્ઞાન રાગને જાણે છે–એમ કહેવું તે ઉપચરિત
સદ્ભૂત વ્યવહાર છે. જ્ઞાયક તે જ્ઞાયક જ છે–એ નિશ્ચય છે. રાગને જાણતી વખતે પણ જ્ઞાન જ્ઞાનપણે જ રહ્યું
છે, જ્ઞાન રાગપણે થઈ ગયું નથી. જ્ઞાન પરને જાણે છે એટલે કે પરનું જ્ઞાન થાય છે એમ કહેવું તે ઉપચરિત
સદ્ભૂત વ્યવહાર છે. નિશ્ચયથી પરનું જ્ઞાન નથી, જ્ઞાનમાં પર જણાતું નથી, જ્ઞાન તો જ્ઞાન જ છે;
પરાલંબનની અપેક્ષા પણ જ્ઞાયક આત્માને નિશ્ચયથી નથી. એ રીતે જ્ઞાયક તે જ્ઞાયક જ છે એમ કહેતાં
વ્યવહારના ત્રીજા પ્રકારનો નિષેધ થયો.
ગાથામાં આવ્યો.
વ્યવહારનયના ત્રીજા પ્રકારને (ઉપચરિત સદ્ભૂત વ્યવહારને) ઊડાડયો. હવે ‘આત્મા જ્ઞાયક છે’ એવા ગુણ–
ગુણી ભેદરૂપ સૌથી છેલ્લો સૂક્ષ્મ અનુપચરિત સદ્ભૂત વ્યવહારનય બાકી છે, તેનો પણ નિષેધ સાતમી ગાથામાં
કર્યો છે. એ વ્યવહારનો નિષેધ કરતાં નિશ્ચય આવે છે, એટલે કે રાગ, પર્યાય કે ગુણ–ગુણી ભેદ એ બધા ઉપરનું
લક્ષ છોડીને એકરૂપ જ્ઞાયક આત્માને લક્ષમાં લેવો તે નિશ્ચય છે.
દ્રવ્યની પ્રભુતા બતાવીને તે વિકારનો નિષેધ કરીએ છીએ. તારા સ્વભાવમાં પરનો અભાવ તો સહજ છે જ,
અને તારા દ્રવ્યસ્વભાવમાં વિકારનો પણ અભાવ છે; જો તું તે સ્વભાવની દ્રષ્ટિ કર તો વિકારનો નિષેધ થાય છે.
માટે સ્વભાવદ્રષ્ટિ કરાવીને વિકારનો નિષેધ કરાવવાની આ વાત છે.
બળથી થાય છે. આમ બતાવવા માટે અમે વિકારને વ્યવહારથી તારો કહીએ છીએ. કાંઈ તેનો આશ્રય
કરીને અટકવા માટે તેને વ્યવહાર નથી કહ્યો, પણ તેનો આશ્રય છોડાવીને જ્ઞાયકસ્વભાવનો આશ્રય
કરાવવા માટે તેને વ્યવહાર કહ્યો છે.