કાળ ઉપર લક્ષ નહિ દેતાં અનંત ગુણનો અખંડ પિંડ પોતાપણે ત્રિકાળ ટકનારો, વર્તમાનમાં પૂર્ણ શક્તિરૂપ, ધુ્રવ
છે, તેને લક્ષમાં લેવો, તેનામાં ત્રણે કાળની અનંત શક્તિ વર્તમાનમાં અભેદપણે ભરી પડી છે. આવા અખંડ
દ્રવ્યસ્વભાવની દ્રષ્ટિ તે જ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે.
અખંડ જ્ઞાયકપણે જે જણાયો તે જ પરમાર્થસ્વરૂપ આત્મા છે. તે જ્ઞાયકપણે જણાયો તે જ હું છું–એમ અંતરથી
માનવું તે સમ્યગ્દર્શન છે. હું અખંડ જ્ઞાયકજ્યોત એકરૂપ છું, અનંતકાળ ટકનાર વર્તમાનમાં પરિપૂર્ણ છું–એમ
પ્રગટ શુદ્ધ જ્ઞાયકભાવને લક્ષમાં લઈને અંતરમાં અનુભવથી જાણવું તે સમ્યગ્જ્ઞાન છે. આમાં જે કાંઈ ગૂઢ હતું તે
ઘણું સ્પષ્ટ કરીને કહ્યું છે, પણ હાથમાં લઈને બતાવાય તેવું નથી; કેમકે વસ્તુ તો અંર્તઅનુભવનો વિષય છે.
પ્રીતિથી સાંભળી પણ નથી, તેથી સમજવું મુશ્કેલ લાગે છે. પણ ‘સમજ પીછે સબ સરલ હૈ.’ સમ્યગ્દર્શન
પ્રગટવા માટે શરૂઆતમાં જ સમજવાની આ વાત છે. વર્તમાનમાં દરેક સમયે આત્મા પૂર્ણ સ્વરૂપ હોવાથી તેને જ
શ્રદ્ધાનો વિષય (લક્ષ્ય–ધ્યેય) બનાવી શુદ્ધ અખંડપણે લક્ષમાં લેવા જેવો છે. તે શુદ્ધ આત્મા જ સમ્યગ્દર્શનનો
વિષય છે. વર્તમાન વિકારી અવસ્થા તથા અધૂરી નિર્મળ પર્યાય તેને ગૌણ કરીને, વર્તમાન વર્તતી એક એક
અવસ્થા સાથે જ દરેક સમયમાં અનંત ચૈતન્યશક્તિરૂપે જે આખો સામાન્ય ધુ્રવ સ્વભાવ છે તે ધર્મી જીવની
દ્રષ્ટિનો વિષય છે. તેના ઉપર દ્રષ્ટિ કરીને તેને લક્ષમાં લેવો તે સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યગ્જ્ઞાન છે, અને તે જ
ધર્મીજીવનું મહત્વનું કાર્ય છે.
અલૌકિક વસ્તુ છે. અનંત કાળથી સ્વભાવની વાત સમજાણી
નથી, એટલે વસ્તુનો પરમ ગંભીર મહિમા લાવી, લક્ષ રાખી
સમજવું જોઈએ. વસ્તુની શ્રદ્ધા વિના સમ્યગ્જ્ઞાન–ચારિત્ર હોય
શકે નહિ. ‘આ અઘરું છે માટે ન સમજાય’ એ વાત કાઢી
નાંખજો. અનાદિનો અણઅભ્યાસ છે તેથી આત્મસ્વરૂપ સમજવું
મોંઘું લાગે છે; પણ જો તેનો પરમ મહિમા લાવીને સમજવા
માંગે તો સ્વવિષય છે તેથી સમજાય જ.