એમ બતાવવા માટે અહીં આચાર્યદેવે કહ્યું કે ‘ધર્મ અને ધર્મીનો સ્વભાવથી અભેદ છે તોપણ નામથી ભેદ
ઉપજાવી–વ્યવહારમાત્રથી જ એવો ઉપદેશ છે કે જ્ઞાનીને દર્શન છે, જ્ઞાન છે, ચારિત્ર છે.’ પણ જે પંડિત પુરુષ
પરમાર્થથી અભેદ આત્મસ્વરૂપનો અનુભવ કરે છે તેને ગુણ–ગુણીના ભેદનો વિકલ્પ ઉપજતો નથી, તેને તો
આત્મા શુદ્ધ જ્ઞાયક જ છે. જુઓ! આવા પોતાના આત્માને સમજવો તે જ ખરું કર્તવ્ય છે. આવા આત્માને જે
સમજે તેને જ આચાર્યદેવ ‘પંડિત’ કહે છે, આવો આત્મા સમજ્યા વગરની પંડિતાઈ કે ત્યાગ તે તો બધું
થોથાં છે.
જિજ્ઞાસાથી જેને પ્રશ્ન ઊઠયો છે–એવા, સમજણના નિકટવર્તી શિષ્યજનને સમજાવવા માટે શ્રી આચાર્યદેવને
વિકલ્પ ઊઠયો છે. આ પંચમકાળ છે એટલે અહીં ઉપદેશક તરીકે શ્રી તીર્થંકરદેવને નથી લીધા પણ આચાર્યને
લીધા છે. તે આચાર્યદેવ અભેદ આત્મસ્વરૂપ સમજાવવા માટે, અભેદમાં પણ ભેદ ઉપજાવીને ઉપદેશ કરે છે; કેમ
કે શિષ્યને હજી અભેદસ્વરૂપના અનુભવની ખબર નથી તેથી તેને સમજાવવા માટે કથનમાં ભેદ પાડીને
વ્યવહારથી ઉપદેશ આપે છે, પણ ત્યાં પ્રયોજન તો અભેદસ્વરૂપ બતાવવાનું છે, વ્યવહારનો આશ્રય કરાવવાનું
પ્રયોજન નથી; એટલે ભેદનો નિષેધ કરીને અભેદ સ્વરૂપ તરફ વળે તો જ પરમાર્થ આત્મા સમજાય છે, પણ જો
ભેદનો જ આશ્રય કરીને રોકાઈ જાય તો પરમાર્થ આત્મા લક્ષમાં આવતો નથી. જેમ કોઈ માણસ બીજાને
આંગળી ચીંધીને દેખાડે કે ‘જો, આ ચંદ્ર!’ ત્યાં તેનું પ્રયોજન ચંદ્ર દેખાડવાનું છે, કાંઈ આંગળી દેખાડવાનું
પ્રયોજન નથી. જો આંગળી સામે જોયા કરે તો ચંદ્ર દેખાતો નથી પણ આંગળીનું લક્ષ છોડીને ચંદ્ર સામે લક્ષ કરે
ત્યારે ચંદ્ર દેખાય છે; તેમ ‘જ્ઞાન તે આત્મા’ એવા ગુણગુણીના ભેદરૂપ જે વ્યવહારકથન છે તેનું પ્રયોજન પણ
પરમાર્થસ્વરૂપ આત્મા જ દેખાડવાનું છે. સાંભળનાર જ્યારે ભેદનું લક્ષ છોડીને અભેદ સ્વરૂપને લક્ષમાં લ્યે છે
ત્યારે જ ભેદને વ્યવહાર કહેવાય છે, જો અભેદસ્વરૂપ ને લક્ષમાં ન લ્યે અને એકલા વ્યવહારના જ લક્ષમાં રોકાય
તો તેને માટે ભેદને વ્યવહાર કહેવાય નહિ. અહીં તો જેને અંતરમાં અભેદ જ્ઞાયક સ્વભાવ તરફ વળવાની રુચિ છે
એવા નિકટવર્તી શિષ્યને લીધો છે.
ઊભો છે–એવો શિષ્યજન દ્રવ્યથી ને ભાવથી નિકટવર્તી છે.–આવો શિષ્ય અલ્પકાળમાં આત્મસ્વરૂપ સમજી જશે
અને તેને માટે આચાર્યદેવ નિમિત્ત કહેવાશે. પણ જે જીવને ભેદનો–વ્યવહારનો નિષેધ કરીને અભેદસ્વરૂપમાં
ઢળવાની વાત રુચતી નથી ને વ્યવહારના આશ્રયથી ધર્મ માનીને તેની જ પક્કડમાં અટકયો છે તે જીવ તો
સમજવાને માટે નિકટવર્તી નથી; તેના ઉપાદાનમાં ભેદનો નિષેધ કરીને અભેદસ્વરૂપમાં ઢળવાની લાયકાત નથી
તેથી તે જીવ આચાર્યદેવને સમજણનું નિમિત્ત કહે એવો પ્રસંગ તેને આવવાનો નથી, માટે આચાર્યદેવ નિમિત્તપણે
પણ તેવા જીવને સમજાવતા નથી.
પકડી લીધું છે તેમને કાંઈ ભેદદ્વારા અભેદ સમજાવવાનું રહ્યું નથી, અને જે જીવ પરમાર્થસ્વરૂપ સમજવાનો કામી
નથી તેને પણ શ્રી આચાર્યદેવ ઉપદેશતા નથી. જે જીવ પરમાર્થ આત્માનું સ્વરૂપ સમજવાનો જિજ્ઞાસુ હોય અને
આરાધક થઈને અલ્પકાળે સિદ્ધ થાય–એવા જ જીવને અહીં આચાર્યદેવે નિકટવર્તી શિષ્ય તરીકે લીધો છે. ‘હું
સિદ્ધ અને તું પણ સિદ્ધ’–આમ પહેલેથી આત્મામાં સિદ્ધપણું સ્થાપીને વાત ઉપાડી છે. તે શ્રવણ કરતાં રુચિપૂર્વક
જેણે પોતાના આત્મામાં સિદ્ધપણું સ્થાપ્યું, તેણે પોતે અલ્પકાળમાં સિદ્ધ થઇ જવા માટે તે સિદ્ધપણું સ્થાપ્યું છે.
આત્માનું સિદ્ધપણું સ્વીકારીને ઉલ્લાસપૂર્વક આ અભેદ પરમાર્થઆત્માનું શ્રવણ કરવા જે ઊભો છે તે નિકટવર્તી
શિષ્ય પરમાર્થઆત્મસ્વરૂપ સમજીને સિદ્ધ થઈ જશે.