દ્રવ્ય છે, તેમાં નિમિત્તનૈમિત્તિક સંબંધ હોતો નથી. હું પરનો કર્તા છું–એવી બુદ્ધિ તે તો મહા મિથ્યાત્વ છે, અને હું પરને
ઉપર દ્રષ્ટિ છે અને શુદ્ધ દ્રવ્ય તેની પ્રતીતમાં આવતું નથી તેથી સમ્યગ્દર્શન થતું નથી.
સહજસ્વભાવ થઈ જાય! તેમ જ નિમિત્ત જો વિકાર કરાવતું હોય તો જીવ તેને કદી ટાળી શકે નહિ; માટે જીવ પોતાના
દોષથી વિકાર કરે ત્યારે તેને કર્મ સાથે નિમિત્ત–નૈમિત્તિક સંબંધ હોય છે, પણ કર્મ જીવને વિકાર કરાવે છે–એમ નથી.
જાણીને, તેના ઉપર જ દ્રષ્ટિ રાખ્યા કરે, પણ પર્યાય અને નિમિત્તનું લક્ષ છોડીને સ્વભાવ તરફ દ્રષ્ટિ ન કરે, તો તેને પણ
મિથ્યાત્વ ટળતું નથી, તે જીવ પર્યાયબુદ્ધિમાં અટકી ગયો છે. જ્યાંસુધી નિમિત્તનૈમિત્તિક સંબંધ ઉપર લક્ષ રહે છે ત્યાંસુધી
રાગની ઉત્પત્તિ થાય છે, અને નિરપેક્ષ જ્ઞાનાનંદસ્વભાવના લક્ષે અકાગ્ર થતાં રાગની ઉત્પત્તિ થતી નથી, ને
નિમિત્તનૈમિત્તિકભાવનો પણ અભાવ થતો જાય છે. જ્યાં નિમિત્ત, રાગ અને પર્યાયની રુચિ છોડીને શુદ્ધ અખંડ સ્વભાવની
રુચિ પ્રગટ કરી અને સમ્યગ્દર્શન થયું ત્યાં મિથ્યાત્વકર્મ સાથેના નિમિત્તનૈમિત્તિક ભાવનો અભાવ થઈ ગયો તેમ જ કુદેવ–
કુગુરુ–કુશાસ્ત્ર તેમજ મધ–માંસ–દારૂ વગેરે સાથેનો નિમિત્તનૈમિત્તિક સંબંધ પણ છૂટી ગયો. આ પ્રમાણે સ્વભાવના આશ્રયે
જેમ જેમ શુદ્ધતા વધતી જાય છે તેમ તેમ રાગ છૂટતો જાય છે ને રાગના નિમિત્તો સાથેનો સંબંધ પણ છૂટતો જાય છે. જ્યાં
મુનિદશા પ્રગટે ત્યાં વસ્ત્રાદિ પરિગ્રહ સાથેનો નિમિત્તનૈમિત્તિક સંબંધ છૂટી જાય છે, સંપૂર્ણ શુદ્ધ દશા થતાં બધા પદાર્થો
સાથેનો વિકાર તરીકેનો નિમિત્તનૈમિત્તિક સંબંધ છૂટી જાય છે ને ફકત શુદ્ધ જ્ઞેયજ્ઞાયક સંબંધ જ રહે છે.
સમજી લેવું. પહેલાંં સર્વ નિમિત્તનૈમિત્તિક સંબંધની દ્રષ્ટિ છોડીને જ્ઞાયક સ્વભાવની દ્રષ્ટિ કરતાં સમ્યગ્દર્શન થાય છે, ત્યાં
મિથ્યાત્વના નિમિત્તો સાથેનો નિમિત્તનૈમિત્તિક સંબંધ છૂટે છે, ને પછી સ્વભાવમાં એકાગ્રતાથી જેમ જેમ શુદ્ધતા પ્રગટતી જાય છે
તેમ તેમ અશુદ્ધતા છૂટતી જાય છે તથા પરદ્રવ્ય સાથેનો નિમિત્તનૈમિત્તિક સંબંધ પણ છૂટતો જાય છે. આ પ્રમાણે જાણે તો
નિમિત્તનૈમિત્તિક સંબંધને જાણ્યો કહેવાય, પણ નિમિત્તને લીધે વિકાર થાય અથવા તે કર્મના ઉદય પ્રમાણે જ જીવને રાગદ્વેષ થાય
–એમ જે માને તેને તો નિમિત્તનૈમિત્તિક સંબંધનું પણ જ્ઞાન નથી; તેમજ જે ભૂમિકામાં જે પદાર્થો સાથે નિમિત્તનૈમિત્તિક સંબંધ ન
હોય તે ભૂમિકામાં તેવો નિમિત્તનૈમિત્તિક સંબંધ મનાવે તો તેને પણ નિમિત્તનૈમિત્તિક સંબંધનું જ્ઞાન નથી. જેમકે મુનિદશામાં વસ્ત્ર
સાથેનો નિમિત્તનૈમિત્તિક સંબંધ હોય જ નહિ, છતાં ત્યાં વસ્ત્ર મનાવે તો તે જીવને મુનિદશાનું કે નિમિત્તનૈમિત્તિક સંબંધનું ભાન
નથી, કેવળજ્ઞાનદશા પ્રગટી ગઈ હોય અને આહાર કરવાનું માને તો તે જીવને કેવળજ્ઞાનદશામાં કેવો નિમિત્તનૈમિત્તિક સંબંધ હોય
તેનું ભાન નથી ને કેવળજ્ઞાનની પણ તેને ઓળખાણ નથી. શુદ્ધ સ્વભાવની દ્રષ્ટિ નિમિત્તને નથી સ્વીકારતી, પણ જેને એવી
અપૂર્વ દ્રષ્ટિ પ્રગટી હોય તે જીવને સ્વપરપ્રકાશક જ્ઞાનની ખીલવટમાં નિમિત્તનૈમિતિક સંબંધનું યથાર્થજ્ઞાન હોય છે. કઈ ભૂમિકામાં
કેવા નિમિત્ત હોય ને કેવા નિમિત્તોનો સંબંધ છૂટી ગયો હોય તેનો તેને બરાબર વિવેક હોય છે. –પ્રવચનમાંથી.