Atmadharma magazine - Ank 106 (Original language). Page: 9.

: ૧૯૬ : આત્મધર્મ–૧૦૬ : શ્રાવણ : ૨૦૦૮ :

શક્તિ આત્મામાં ભરી છે; તે આત્મશક્તિની–આત્મસ્વભાવની ભાવના ભાવતાં એટલે કે તેની શ્રદ્ધા–જ્ઞાન કરીને
તેમાં લીન થતાં કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શનનું વ્યક્ત પરિણમન થઈ જાય છે.

અહીં તો કહ્યું છે કે સર્વદર્શિત્વશક્તિ આત્મદર્શનમયી છે, એટલે કે આત્માને દેખતાં તેમાં ત્રણકાળ

ત્રણલોક દેખાઈ જાય તેવી સર્વદર્શિત્વશક્તિ છે. આત્મ ઈન્દ્રિયોવડે તો નથી દેખતો, તેમ જ લોકાલોકને દેખવા
માટે તેને લોકાલોકની સન્મુખ થવું નથી પડતું, પણ આત્મસન્મુખ રહીને જ લોકાલોકને દેખી લ્યે એવી
આત્માની તાકાત છે. અને આત્માના આવા સામર્થ્યની પ્રતીત પણ કોઈ પર વડે કે પરની સન્મુખતાથી થતી
નથી, સ્વરૂપસન્મુખતાથી જ તેની પ્રતીત થાય છે.

કોઈ એમ કહે કે ‘ભગવાન અનંતશક્તિ સંપન્ન છે પણ સર્વશક્તિસંપન્ન નથી, એટલે ભગવાન અનંતને

દેખે પણ સર્વને ન દેખે’ –તો એમ કહેનારને આત્માના સર્વદર્શિત્વસ્વભાવની પ્રતીત નથી એટલે તેણે આત્માને
જ માન્યો નથી. અંર્તદ્રષ્ટિ વગર પોતાને પંડિત માનીને લોકો અનેક પ્રકારના કુતર્ક કરે છે, પણ ચૈતન્યવસ્તુ
એકલા તર્કનો વિષય નથી, આ માર્ગ તો અંર્તદ્રષ્ટિ અને અનુભવનો છે. આચાર્યદેવે અહીં સ્પષ્ટ કહ્યું છે કે
આત્માના દર્શનસ્વભાવમાં સર્વદર્શીપણે પરિણમવાની તાકાત છે. સર્વજ્ઞતા અને સર્વદર્શિતારૂપે આત્માનું
પરિણમન થઈ શકે છે–એવી પણ જેને પ્રતીત નથી તેણે તો ખરેખર સર્વજ્ઞદેવને જ માન્યા નથી એટલે તેને તો
જૈનધર્મની વ્યવહારશ્રદ્ધા પણ નથી.

આ શક્તિઓનું વર્ણન કરીને આચાર્યદેવે થોડા શબ્દોમાં ઘણું રહસ્ય ભરી દીધું છે.
ભગવાનની સ્તુતિમાં આવે છે કે ‘सव्वण्णुणं सव्वदरिसीण’ –હે ભગવાન! આપ સર્વજ્ઞ અને સર્વદર્શી

છો. –સ્તુતિમાં આમ બોલે પણ ભગવાન જેવી જ સર્વજ્ઞ અને સર્વદર્શિત્વશક્તિ પોતાના આત્મામાં ભરી છે તેનો
વિશ્વાસ ન કરે તો ધર્મનો લાભ થાય નહિ, અને તેણે ભગવાનની પરમાર્થસ્તુતિ કરી ન કહેવાય. ભગવાનમાં

જેવી સર્વજ્ઞતા અને સર્વદ્રર્શિતા છે તેવી જ સર્વજ્ઞતા અને સર્વદર્શિતા પ્રગટવાનું સામર્થ્ય પોતામાં પણ ભર્યુ છે
તેનો વિશ્વાસ કરે તેણે જ ભગવાનની ખરી સ્તુતિ કરી છે.

દર્શન બધા પદાર્થોને સામાન્ય સત્તામાત્ર દેખે છે; સિદ્ધ અને સંસારી, ચેતન અને જડ–એવા ભાગ પાડ્યા

વિના ‘બધુંય છે’ એમ દર્શન દેખે છે. ત્રીજી દ્રશિશક્તિના વર્ણનમાં દર્શનઉપયોગનું કથન વિસ્તારથી આવી ગયું

છે. દ્રશિશક્તિ પરિણમીને સર્વદર્શીપણું થાય એવો તેનો પરિણમન સ્વભાવ છે. અધૂરાપણે પરિણમે એવો તેનો
સ્વભાવ નથી. લોકાલોકને દેખતાં આત્મા લોકાલોકમય થઈ જતો નથી માટે આ સર્વદર્શિત્વશક્તિ
આત્મદર્શનમય છે. સામે લોકાલોક છે માટે અહીં સર્વદર્શીપણું છે એમ નથી. લોકાલોકને લીધે આત્માનું
સર્વદર્શીપણું ખીલતું નથી; જો લોકાલોકથી તે ખીલતું હોય તો, લોકાલોક તો અનાદિથી છે તેથી સર્વદર્શીપણું પણ
અનાદિથી ખીલવું જોઈએ. માટે કહ્યું કે સર્વદર્શિત્વશક્તિ આત્મદર્શનમય છે, આત્માના અવલંબને સર્વદર્શીપણું
ખીલી જાય છે. જેણે સર્વદર્શી એવા નિજ આત્માને દેખ્યો તેણે બધું દેખ્યું. યથાર્થપણે એક પણ શક્તિને દેખતાં
અનંતગુણમય આખું દ્રવ્ય જ દેખવામાં આવી જાય છે, એક ગુણની પ્રતીત કરતાં અભેદપણે આખું દ્રવ્ય જ
પ્રતીતમાં આવી જાય છે, કેમકે જ્યાં એક ગુણ છે ત્યાં જ અભેદપદે અનંતગુણો છે.

આત્માનું સર્વદર્શીપણું કોઈ નિમિત્તની સામે જોવાથી વિકાસ પામતું નથી, તેમ જ પુણ્યના લક્ષે કે વર્તમાન

પર્યાયના આશ્રયે પણ તેનો વિકાસ થતો નથી, સર્વદર્શિત્વ સામર્થ્ય જેનામાં ત્રિકાળ પડ્યું છે એવા અભેદ
પરિપૂર્ણ દ્રવ્યના લક્ષે જ સર્વદર્શીપણાનો પરિપૂર્ણ વિકાસ થાય છે; એટલે દ્રવ્યદ્રષ્ટિ કરવી તે જ તાત્પર્ય છે એમ
સિદ્ધ થાય છે. કોઈ નિમિત્તમાં કે રાગમાં એવી તાકાત નથી કે સર્વદર્શિતા આપે. અધૂરી પર્યાયમાં પણ
સર્વદર્શિતા આપવાની તાકાત નથી; સર્વદર્શિતા આપવાની તાકાત તો ત્રિકાળી દ્રવ્યમાં જ છે, માટે દ્રવ્યનો
આશ્રય કરીને પરિણમવું તે જ સર્વદર્શી થવાનો ઉપાય છે.

જે સર્વદર્શિત્વ પ્રગટ્યું તે બધા પદાર્થોને સ્પષ્ટ દેખે છે, દૂરની વસ્તુને ઝાંખી દેખે ને નજીકની વસ્તુને

સ્પષ્ટ દેખે–એવો ભેદ તેનામાં નથી. વળી, દૂરની વસ્તુથી લાભ ન માને પણ શરીર કે દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્ર વગેરે
નજીકની વસ્તુથી લાભ માને–એવું પણ સર્વદર્શિત્વશક્તિમાં નથી. જેણે સર્વદર્શિત્વસામર્થ્યની પ્રતીત કરી છે તે
જીવ કોઈ પણ પરવસ્તુથી લાભ–નુકસાન માનતો નથી. સર્વદર્શિત્વ તો આત્મદર્શનમય છે, તેનો સંબંધ પર સાથે
નથી; તો પછી મહાવિદેહ વગેરે દૂરની વાણીથી લાભ ન થાય ને આ નજીકની સાક્ષાત્ વાણીથી

(અનુસંધાન પાના નં. ૨૦૭)

< Previous Page Next Page >