: શ્રાવણ : ૨૦૦૮ : આત્મધર્મ–૧૦૬ : ૧૯૭ :
શ્રી સનાતન જૈન શિક્ષણ–વર્ગ
વિદ્યાર્થીઓને ઉનાળાની રજાઓ દરમિયાન તા. ૧૨–૫–૫૨ વૈશાખ વદ ત્રીજથી તા. ૫–૬–૫૨ જેઠ
સુદ બારસ સુધી સોનગઢમાં શ્રી જૈન સ્વાધ્યાય મંદિર તરફથી જૈનદર્શન શિક્ષણવર્ગ ખોલવામાં આવ્યો
હતો. આ વર્ષે વર્ગમાં લગભગ ૧૪૦ વિદ્યાર્થીઓ આવ્યા હતા, અને ત્રણ શ્રેણીઓ રાખવામાં આવી હતી.
ઉત્તમ શ્રેણીમાં દ્રવ્યસંગ્રહ તથા જૈનસિદ્ધાંતપ્રવેશિકા, મધ્યમ શ્રેણીમાં છહઢાળા તથા જૈનસિદ્ધાંતપ્રવેશિકા
અને બાલ શ્રેણીમાં જૈનબાળપોથી તથા જૈનસિદ્ધાંતપ્રવેશિકા ચાલતા હતા. તા. ૨–૬–૫૨ ના રોજ વર્ગની
પરીક્ષા લેવામાં આવી હતી અને બધા વિદ્યાર્થીઓ વચ્ચે લગભગ ૪૦૦ રૂા. ની કિંમતનાં પુસ્તકો તથા
ફોટાઓ ઈનામ તરીકે વહેંચાયા હતા, તેમ જ ‘પ્રમાણ–પત્ર’ પણ આપવામાં આવ્યા હતા. પરીક્ષામાં ઉત્તમ
શ્રેણીના વિદ્યાર્થીઓને પૂછાયેલા પ્રશ્નો તથા તેના જવાબો અહીં આપવામાં આવે છે.
ઉત્તમશ્રેણીના પ્રશ્નો અને તેના ઉત્તર
[દ્રવ્યસંગ્રહ તથા જૈનસિદ્ધાંતપ્રવેશિકા]
પ્રશ્ન : ૧ સિદ્ધત્વ શું છે? તે કેવી રીતે પ્રાપ્ત થઈ શકે છે? તે પ્રાપ્ત થતાં શું શું પ્રગટે છે? અને તેમને કાંઈ
બાહ્યસામગ્રીનું સુખ છે કે નહિ? –એ વિષય ઉપર એક નિબંધ લખો.
[આ પ્રશ્નના ઉત્તરરૂપ નિબંધ ગયા અંકમાં છપાયેલ છે, ત્યાંથી વાંચી લેવો.]
પ્રશ્ન : ૨ (अ) જીવના નવ અધિકારના નામ લખો.
(ब) જીવત્વ, કર્તૃત્વ અને સંસારિત્વ અધિકારમાં જે જે નયથી કથન કરવામાં આવ્યું હોય તે લખી તે
દરેક નય શું બતાવે છે તે સમજાવો.
ઉત્તર : ૨ (अ) જીવત્વ, ઉપયોગમયત્વ, અમૂર્તિત્વ, કર્તૃત્વ, ભોક્તૃત્વ, સ્વદેહપરિમાણત્વ, સંસારિત્વ,
સિદ્ધત્વ અને વિસ્ત્રસા ઊર્ધ્વગમનત્વ–આ પ્રમાણે જીવના નવ અધિકારો છે.
(ब) જીવઅધિકારમાં વ્યવહારનય અને નિશ્ચયનયથી કથન કરવામાં આવ્યું છે.
આ જીવ ઈન્દ્રિય, બળ, શ્વાસોચ્છ્વાસ અને આયુ પ્રાણથી જીવે છે–એમ કહેવું તે વ્યવહારનયનું કથન છે;
અહીં વ્યયહારનય જડ પ્રાણોનો સંયોગ બતાવે છે.
આ જીવ ચેતના પ્રાણથી જીવે છે–એમ કહેવું તે નિશ્ચયનયનું કથન છે; અહીં નિશ્ચયનય વસ્તુનું અસલી
સ્વરૂપ બતાવે છે.
કર્તૃત્વઅધિકારમાં વ્યવહારનય, અશુદ્ધ નિશ્ચયનય અને શુદ્ધ નિશ્ચયનયથી કથન કરવામાં આવ્યું છે.
વ્યવહારનયથી જીવ દ્રવ્યકર્મ અને નોકર્મનો કર્તા છે; અહીં વ્યવહારનય જડના કર્તાપણામાં જીવના
રાગાદિનું નિમિત્તપણું બતાવે છે.
અશુદ્ધ નિશ્ચયનયથી જીવ રાગાદિ વિકારભાવોનો કર્તા છે; અહીં અશુદ્ધનિશ્ચયનય જીવની પોતાની
અશુદ્ધતાને બતાવે છે.
શુદ્ધ નિશ્ચયનયથી જીવ શુદ્ધ જ્ઞાનદર્શનમય ભાવોનો કર્તા છે; અહીં શુદ્ધ નિશ્ચયનય જીવના શુદ્ધ
પરિણામોને બતાવે છે.
સંસારિત્વ અધિકારમાં વ્યવહારનય અને નિશ્ચયનયથી કથન કરવામાં આવ્યું છે.
વ્યવહારનયથી આ જીવ ચૌદ જીવસમાસ, ચૌદ ગુણસ્થાન અને ચૌદ માર્ગણાસ્થાનવાળો છે; અહીં
વ્યવહારનય જીવની ભેદરૂપ અશુદ્ધતા બતાવે છે.
નિશ્ચયનયથી સર્વે જીવો શુદ્ધ છે; અહીં નિશ્ચયનય જીવની અભેદરૂપ શુદ્ધતા બતાવે છે.