ધર્મ થતો હશે–એમ અજ્ઞાનીઓને બાહ્યદ્રષ્ટિથી લાગે છે પણ
તે માત્ર ભ્રમણા જ છે. ધર્માત્મા તો પોતાના શુદ્ધ–આત્માને
દેહાદિ સમસ્ત પરપદાર્થોથી ભિન્ન જાણીને તેમાં જ પ્રવૃત્તિ
આ રીતે પોતાના શુદ્ધાત્માને જાણીને તેમાં પ્રવૃત્તિ કરવી તે
જ ધર્મી જીવની પ્રવૃત્તિ છે. આવી શુદ્ધાત્મ–પ્રવૃત્તિ કઈ રીતે
થાય તે આ પ્રવચનમાં પૂ. ગુરુદેવશ્રી સમજાવે છે.
આત્માને કઈ પ્રવૃત્તિથી ધર્મ થાય તેની આ વાત છે. આત્માના ધર્મની પ્રવૃત્તિ આત્માથી બહાર ન
ભિન્ન પોતાના શુદ્ધઆત્માને જાણે તેને તેમાં પ્રવૃત્તિ થાય, અને એવી શુદ્ધાત્મામાં પ્રવૃત્તિ કરવી તેનું નામ ધર્મ છે.
જેણે પોતાના શુદ્ધ આત્માને જાણ્યો નથી તેને તેમાં પ્રવૃત્તિરૂપ ધર્મ થતો નથી. શરીરાદિ પર વસ્તુ કે તેના લક્ષે
થતા શુભાશુભ ભાવ તે કોઈ મને શરણ નથી, હું તેનાથી રહિત શુદ્ધ જ્ઞાનસ્વરૂપ છું, મારું ધુ્રવસ્વરૂપ જ મને
શરણ છે–એમ જેણે જાણ્યું છે તેને તેમાં જ પ્રવૃત્તિ દ્વારા ધર્મ થાય છે.
મને શરણભૂત છે’–એમ શુદ્ધઆત્માને જાણીને તેમાં જ પ્રવૃત્તિદ્વારા શુદ્ધ–આત્મપણું હોય છે. ધુ્રવઆત્માને જાણીને
તેમાં પ્રવૃત્તિ કરવી તે જ ધર્મ છે; અને એ જ ધર્મી જીવની પ્રવૃત્તિ છે.
શુદ્ધઆત્માને જાણ્યો, પછી તેમાં પ્રવૃત્તિ થઈ અને પછી મોહનો ક્ષય થયો–એમ ક્રમભેદ નથી.
આત્માને જાણતાં અંદરમાં પરથી જુદા પડવાની પ્રવૃત્તિરૂપ જે ક્રિયા થાય તે ધર્મ છે. માટે દેહાદિની પ્રવૃત્તિથી ધર્મ
થાય એ માન્યતા છોડીને શુદ્ધાત્મામાં પ્રવૃત્તિરૂપ ક્રિયાનો અભ્યાસ કરવો જોઈએ. સ્થૂળ દ્રષ્ટિવાળા લોકો શરીર
હાલે–ચાલે તેને જ ક્રિયા સમજે છે; પરંતુ, માત્ર શરીર હાલે–ચાલે તેનું નામ જ ‘ક્રિયા’ નથી પણ અંદર
આત્માની ઓળખાણ કરીને તેમાં એકાગ્ર થવું તે પણ ક્રિયા છે ને તે જ ધર્માત્માની ધર્મક્રિયા છે. શરીરની ક્રિયા
તે તો જડની ક્રિયા છે.
પ્રવૃત્તિ કરવાનું આવતું