તેનો જ્ઞાતા રહી જા. શરીરાદિ મારાં–એ વાત ભૂલી જા, અને રાગને ફેરવું–એ વાત પણ ભૂલી જા, શરીરાદિને
અને રાગાદિને બધાને જાણનારો તારો જ્ઞાનસ્વભાવ છે તેને સંભાળ; તે તારો નિયત સ્વભાવ છે. તારા
નિયતજ્ઞાનસ્વભાવને તેં કદી છોડ્યો નથી.
રાગ તે આત્માનો અનિયતસ્વભાવ છે એટલે કે તે આત્માનો ત્રિકાળ ટકનાર સ્વભાવ નથી–એમ જાણે
‘નિયતવાદ’ ના બહાને અજ્ઞાનીઓ અનેક પ્રકારના ગોટા ચલાવે છે. સર્વજ્ઞદેવે જેમ જોયું છે તે જ પ્રમાણે
તેમાં જ્ઞાનસ્વભાવના નિર્ણયનો મહાન પુરુષાર્થ આવે છે તેની તેમને ખબર નથી. તથા બીજા સ્વચ્છંદી જીવો,
સર્વજ્ઞના નિર્ણયના પુરુષાર્થને સ્વીકાર્યા વગર એકલું નિયતનું નામ લઈને પુરુષાર્થને ઉડાડે છે તેને પણ
નિયતસ્વભાવની ખબર નથી.
નિયત હશે તે થશે. ’ પરંતુ જે નિયત હશે તે થશે’ એમ જાણ્યું કોણે? તેનો નિર્ણય શેમાં કર્યો? –કે મારા
જ્ઞાનમાં; તો તને તારા જ્ઞાનની પ્રતીત છે? જ્ઞાનની મોટપ અને જ્ઞાનના મહિમાને જાણીને, તેની સન્મુખ થઈને,
જ્ઞેયોના નિયતને જે જાણે છે તે તો મોક્ષમાર્ગી સાધક થઈ ગયો છે. તેની ગોમટ્ટસારમાં વાત નથી; પરંતુ જે
મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવ જ્ઞાનસ્વભાવની સન્મુખ થયા વગર તેમ જ સર્વજ્ઞની શ્રદ્ધા કર્યા વગર એકલા પર સામે જોઈને
નિયત માને છે તે મિથ્યા નિયતવાદી છે અને તેને જ ગોમટ્ટસારમાં ગૃહીતમિથ્યાદ્રષ્ટિ કહ્યો છે.
આવો નિયતવાદ હોતો નથી. જેણે પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવની સન્મુખ થઈને તેની રુચિનો સમ્યક્–પુરુષાર્થ પ્રગટ
કર્યો અને શુભ–અશુભ ભાવોની રુચિ છોડી તેણે જ ખરેખર સમ્યક્નિયતવાદને માન્યો છે, તેમાં ચૈતન્યનો
પુરુષાર્થ છે, મોક્ષનો માર્ગ છે. તેનું વર્ણન સ્વામી કાર્તિકેયાનુપ્રેક્ષા ૩૨૧–૩૨૨મી ગાથામાં છે, સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ
વસ્તુના યથાર્થસ્વરૂપનું કેવું ચિંતવન કરે છે તે તેમાં બતાવ્યું છે.
તેનો નિયતધર્મ છે. આ નિયતધર્મ તો જ્ઞાની અજ્ઞાની બધા જીવોમાં છે, પણ નિયતનય વડે જ્ઞાની જ તેને જાણે
છે. નિયતધર્મ બધા આત્મામાં છે, પણ નિયતનય બધા આત્માને હોતો નથી, જે જ્ઞાની આત્માના
નિયતસ્વભાવને જાણે તેને જ નિયતનય હોય છે.
(૨) સ્વામી કાર્તિકેયાનુપ્રેક્ષામાં કહેલો, જ્ઞાનીનો નિયતવાદ; તેમાં સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ જ્ઞાનસ્વભાવની ભાવનાપૂર્વક
થવા દેતો નથી, એટલે આ જ્ઞાનીનો નિયતવાદ તો વીતરાગતા અને સર્વજ્ઞતાનું કારણ છે.