શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્ર પોતામાં જેટલા અંશે પ્રગટ કરે તેટલા અંશે ભગવાનની
સાચી સ્તુતિ થાય છે. જડ દેહ અને ભગવાનઆત્મા જુદા છે, એટલે શરીરની
સ્તુતિથી ભગવાનઆત્માની સ્તુતિ પરમાર્થે થતી નથી, ભગવાનના આત્માની
સ્તુતિથી જ પરમાર્થસ્તુતિ થાય છે; અને પરમાર્થમાં તો જેવો ભગવાનનો
આત્મા છે તેવો જ પોતાનો આત્મા છે, તેથી પોતાના શુદ્ધ જ્ઞાયક આત્માની
શ્રદ્ધા–જ્ઞાન ને સ્થિરતા તે જ ભગવાનની પરમાર્થસ્તુતિ છે, તે ધર્મ છે; અને
તેના લક્ષે વચ્ચે ભગવાન તરફનો વિકલ્પ ઊઠે તે વ્યવહારસ્તુતિ છે, તેનાથી
પુણ્યબંધન છે. જે હજી સર્વજ્ઞભગવાનની શું દશા છે તેને ઓળખે નહિ તેમજ
સર્વજ્ઞભગવાન જેવો પોતાના આત્માનો સ્વભાવ છે તેને પણ ઓળખે નહિ–
એવા જીવને સાચી સ્તુતિ હોતી નથી; તે જીવ ભગવાન પ્રત્યેનો શુભરાગ કરે
તેને અહીં દેહની સ્તુતિ કહેવામાં આવી છે. કેમકે જેને રાગ સાથે એકત્વબુદ્ધિ
છે તેને દેહ સાથે એકત્વબુદ્ધિ પણ ઊભી જ છે તેથી તે દેહની જ સ્તુતિ કરે છે.
દેહ અને રાગથી ભિન્ન ચૈતન્યમૂર્તિ આત્માને તો તે ઓળખતો નથી તો તેને
વીતરાગભગવાનની સાચી સ્તુતિ ક્યાંથી હોય? ભગવાનનો આત્મા દેહ અને
રાગથી રહિત ચૈતન્યમૂર્તિ છે, તેવો જ મારો આત્મસ્વભાવ છે–એવું ભાન
કરીને જેણે સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કર્યું તેણે ભગવાનની સાચી સ્તુતિ કરી, તે
ભગવાનનો ભક્ત થયો.
ભગવાનના ભક્તને ભાન છે કે જેવો વીતરાગ કેવળી ભગવાનનો આત્મા છે
તેવો જ મારો આત્મા છે, ભક્તિ કરતાં જે રાગ થાય છે તે પુણ્યબંધનું કારણ
પરમાર્થસ્તુતિ છે. પણ, ભગવાન પાંચસો ધનુષ ઊંચા, ભગવાન
કંચનવરણા–એવા વર્ણનદ્વારા ભગવાનઆત્માની પરમાર્થસ્તુતિ થતી નથી,
કેમકે તે તો દેહનું વર્ણન છે. જો તે વખતે દેહથી જુદા આત્માના સ્વભાવનું
લક્ષ હોય તો તે સ્તુતિને ભગવાનની વ્યવહારસ્તુતિ કહેવાય. તે
વ્યવહારસ્તુતિથી પુણ્ય છે ને આત્મસ્વભાવની ઓળખાણરૂપ જે
પરમાર્થભક્તિ છે તે ધર્મ છે, તે ભક્તિથી જન્મ–મરણનો નાશ થાય છે. જો
આત્માના પરમાર્થસ્વભાવને ન ઓળખે તો ભગવાનની ભક્તિથી જન્મ–
મરણ ટળતા નથી, તેણે ખરેખર ભગવાનની ભક્તિ કરી નથી પણ રાગની
ભક્તિ કરી છે.
જે રાખવા જેવો માને તે જીવ વીતરાગનો ભક્ત નથી પણ મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે.
વીતરાગનો ભક્ત રાગને કેમ આદરે?