વિભૂતિનો સંયોગ હતો, છતાં અંર્તસ્વભાવમાં ભાન હતું કે આ કોઈ મારું સ્વરૂપ નથી, આ બધો પુણ્યનો ઠાઠ
છે તેમાં ક્યાંય મારા આત્માનું સુખ નથી. ભગવાન જન્મ્યા ત્યારથી જ તેમને આવું આત્મજ્ઞાન હતું. પૂર્વ
ભવોમાં આત્મજ્ઞાન પામીને તેમણે દર્શનમોહનો નાશ કર્યો હતો પણ હજી રાગ બાકી હતો, તે ભૂમિકામાં જે પુણ્ય
બંધાયા તેના ફળમાં બાહ્યમાં ચક્રવર્તી વગેરે પદનો સંયોગ થયો. શુદ્ધ આત્માની શ્રદ્ધાના જોરે ભવ તન અને
ભોગોથી ઉદાસીનતા તો પ્રથમથી જ તેમને હતી. હું ચૈતન્યમૂર્તિ આત્મા અસંસારી, અશરીરી અને અભોગી છું;
ભવ તન કે ભોગ તે હું નથી, હું તો ભવરહિત મુક્તસ્વરૂપી છું, શરીરરહિત સિદ્ધસમાન છું અને ભોગરહિત
અસંયોગી છું; ક્ષણિક વિકાર કે શરીરાદિ તે મારું સ્વરૂપ નથી. –આવા આત્મસ્વભાવના ભાનસહિત ભગવાન
અવતર્યા હતા. જ્યાંસુધી ચક્રવર્તીપદે હતા ત્યાંસુધી અસ્થિરતાના રાગ–દ્વેષ થતા હતા પરંતુ તેમને તેની ભાવના
ન હતી, ભાવના તો આનંદમૂર્તિ આત્મસ્વભાવની જ હતી.
તે જોતાં જ તેઓ આશ્ચર્યથી વિચારમાં પડી ગયા અને તેમને પોતાના પૂર્વભવોનું સ્મરણ થઈ આવ્યું. પૂર્વભવનું
સ્મરણ થતાં જ તેમને સંસાર પ્રત્યે અતિશય વૈરાગ્ય થયો અને અનિત્ય અશરણ વગેરે બાર
વૈરાગ્યભાવનાઓનું ચિંતવન કરવા લાગ્યા. અહો! મારો આત્મા શાશ્વત ચૈતન્યઘન અશરીરી છે, ભોગરહિત છે,
ભવરહિત છે, આનંદમૂર્તિ ચૈતન્ય એ જ મારું કાયમી શરીર છે. –આવા આત્માનું ભાન હોવા છતાં તેમાં લીનતા
વગર પૂર્ણ શાંતિ નથી. ભોગમાં મારું સુખ નથી તેમજ ભોગનો રાગ મારા સ્વરૂપમાં નથી, તે રાગને છેદીને
ચૈતન્યના આનંદમાં તરબોળ થાઉં તે મારું સ્વરૂપ છે. અહો! હવે હું મુનિ થઈને એવી દશા પ્રગટ કરું! –આ
પ્રમાણે ભગવાન દીક્ષા–ભાવના ભાવતા હતા.
ભગવાનના દીક્ષાકલ્યાણકનો મહોત્સવ ઊજવ્યો અને ભગવાન સ્વયં દીક્ષિત થયા.
પણ ભગવાન લાંબો કાળ ગૃહવાસમાં રોકાય–એમ જેઓ માને છે તેઓએ ભગવાનના ઉત્કૃષ્ટ વૈરાગ્યને
ઓળખ્યો નથી. જેમ