: ૬૪ : આત્મધર્મ–૧૧૨ : મહા : ૨૦૦૯ :
સ્મશાને ગયેલા મડદા પાછા ઘરે આવતા નથી તેમ વૈરાગ્ય પામ્યા પછી તીર્થંકર–ભગવંતો ગૃહવાસમાં રોકાતા
નથી, કેમકે મોહનું મૃત્યુ થઈ ગયું છે.
* ભગવાનના વૈરાગ્યની છાયા *
શાંતિનાથ ભગવાનને છ ખંડનું રાજ્ય અને ૯૬૦૦૦ રાણીઓનો સંયોગ હોવા છતાં પાણીમાં રહેલા કમળની
જેમ અંદર ચૈતન્યની દ્રષ્ટિમાં ક્યાંય તેને અડવા દીધું ન હતું. રાણીઓનાં હૃદય પણ ચમકી ઊઠતાં કે આ કઈ ક્ષણે
વૈરાગ્ય પામીને વનમાં ચાલ્યા જશે! વનમાં વિચરતા એકલવાયા સિંહની જેમ ભગવાન એકત્વભાવના ભાવીને, આ
બધું છોડી ક્યારે વનમાં ચાલ્યા જશે!! –આવી તો ભગવાનના વૈરાગ્યની છાયા રાણીઓના હૃદયમાં છવાઈ ગઈ હતી.
ચક્રવર્તીપણે હજારો રાણીઓના સંગમાં રહ્યા છતાં પણ ભગવાનને તેમાં ક્યાંય સુખબુદ્ધિ ન હતી, અંતરમાં
ચૈતન્યના અતીન્દ્રિય આનંદનો અંશે અનુભવ હતો એટલે અંતરમાં તે બધાથી ઉદાસ–ઉદાસ હતા. રાણીઓને પણ
અંદર નક્કી થઈ ગયું હતું કે ‘આ ભોગી નથી પણ સંસારમાં રહેલો યોગી છે; અમારા ઉપરનો રાગ ક્ષણમાં છોડીને
ગમે ત્યારે ચાલી નીકળશે. તેની રુચિનું જોર સ્વભાવમાં છે; વિષય–ભોગમાં ક્યાંય તેની રુચિ નથી. અમારે લીધે
તેને રાગ થતો નથી, નિમિત્તને લીધે રાગ થાય એમ તે માનતા નથી, પર્યાયની નબળાઈથી રાગ થાય છે, પણ
ઈન્દ્રિયોના ભોગરહિત અતીન્દ્રિયસ્વભાવના આનંદમાં લીન થઈને તેનો ભોગવટો કરવાની તે વારંવાર ભાવના
ભાવે છે; એટલે સ્વભાવની સબળાઈના જોરે આ નબળાઈનો રાગ તોડીને, ક્ષણમાં આ બધું છોડીને ચાલ્યા જશે.’
અહો! આત્માના અતીન્દ્રિય આનંદનો સ્વાદ જેણે ચાખ્યો છે એવા જ્ઞાનીજનો ઈન્દ્રિય–વિષયોમાં સુખ
માનીને તેમાં મગ્ન થાય–એમ કદી બનતું નથી, જ્ઞાનીને આત્માના આનંદ પાસે વિષયો એકદમ તુચ્છ ભાસે છે
એટલે વિષયો પ્રત્યેથી તેને સહેજે ઉદાસીનતા થઈ જાય છે.
* ભગવાનની ભાવના *
હું અસંયોગી ચૈતન્યમૂર્તિ છું; એક પરમાણુથી માંડીને છ ખંડની રિદ્ધિ તે બધોય અચેતનનો સ્વભાવ છે,
તેમાં ક્યાંય મારું સુખ નથી અને મારા ચૈતન્યસ્વભાવમાં તે કોઈ ત્રણકાળ ત્રણલોકમાં નથી–આવું ભિન્નપણાનું
ભાન તો ભગવાનને પહેલેથી જ હતું. આવા ભાનસહિત ભગવાન અંતરમાં ભાવના ભાવતા હતા કે–
રજકણ કે રિદ્ધિ વૈમાનિક દેવની
સર્વે માન્યા પુદ્ગલ એક સ્વભાવ જો....
જેને હજી જડ–ચૈતનના ભિન્નપણાનું જ ભાન ન હોય તેને તો પરથી ભિન્ન ચૈતન્યની ભાવના પણ
ક્યાંથી હોય? ભગવાનને ભિન્નતાનું ભાન તો હતું છતાં અલ્પ રાગને લીધે પર તરફ વલણ જતું હતું, તે પર
તરફના ભાવોથી પાછા હઠીને ચૈતન્યમાં લીન થવા માટે ભગવાન વૈરાગ્યભાવના ભાવતા હતા....
અપૂર્વ અવસર એવો ક્યારે આવશે.
ક્યારે થઈશું બાહ્યાંતર નિર્ગ્રંથ જો;
સર્વ સંબંધનું બંધન તીક્ષ્ણ છેદીને,
વિચરશું કવ મહત્પુરુષને પંથ જો.
× × ×
જીવિત કે મરણે નહિ ન્યૂનાધિકતા
ભવ મોક્ષે પણ શુદ્ધ વર્તે સમભાવ જો.
અહો, આત્માના આનંદમાં એવી લીનતા જામે કે ‘ભવ ટાળું ને મોક્ષ કરું’ એવી રાગની વૃત્તિ પણ ન
ઊઠે, –આવી ધન્યદશા ક્યારે આવશે?
–કોણ આ ભાવના ભાવે છે?
ચક્રવર્તી રાજમાં રહેલા શાંતિનાથ ભગવાન આ ભાવના ભાવે છે. ગૃહસ્થપણામાંય સમ્યક્ આત્મભાનના
બળે ભગવાનને આત્માના સ્વભાવ સિવાયના બધા ભાવોમાંથી રુચિ તો ઊડી ગઈ હતી, ને પૂર્ણ ઉદાસીનતા
માટે–સર્વસંગપરિત્યાગી મુનિદશા માટે–તેઓ ભાવના ભાવતા હતા....... કેવી મુનિ દશા....? કે–
‘સર્વ ભાવથી ઔદાસીન્ય વૃત્તિ કરી,
માત્ર દેહ તે સંયમ હેતુ હોય જો.
અન્ય કારણે અન્ય કશું કલ્પે નહિ,
દેહે પણ કિંચિત્ મૂર્છા નવ હોય જો.’
અંતરમાં ત્રણ કષાયના અભાવરૂપ વીતરાગભાવ પ્રગટ્યો હોય ને બહારમાં પણ સર્વસંગપરિત્યાગી દિગંબર દશા