: 94 : ātmadharma 2479: phāgaṇ:
tathā tun jagatanī sat vastu chho, to satne vaḷī bījun kāraṇ koṇ hoy? māṭe dravyanun koī kāraṇ chhe ja nahi.
vaḷī koī em pūchhe ke : dravyanun kāraṇ bhale koī na hoy, paṇ ‘hun chetan chhun ne jaḍ nathī’ tenun shun
kāraṇ? koī dravyo chetan ane koī dravyo jaḍ–tenun kāraṇ shun? uttar:–je chetan chhe te potānā svabhāvathī ja
chetan chhe ane je jaḍ chhe te potānā svabhāvathī ja jaḍ chhe, te svabhāvamān koī kāraṇ chhe ja nahi. eṭale ā
chetan kem ane ā jaḍ kem–evo prashna ja raheto nathī.
e ja pramāṇe paryāyamān paṇ koī em pūchhe ke ‘ā samaye āvī ja paryāy kem thaī? ne bījī kem na
thaī?’ to teno uttar e chhe ke–te dravyano paryāyasvabhāv ja tevo chhe. je dravyamān je samaye je paryāy thavāno
svabhāv hoy te ja hoy, bījī paryāy na ja hoy –evo teno svabhāv chhe, temān koī bījun kāraṇ nathī.
ā rīte dravya–guṇ–paryāy traṇeyamān akāryakāraṇasvabhāv rahelo chhe. ‘ām kem?’–em kāraṇ shodhavānun
rahetun nathī. dravya–guṇ–paryāy jem sat chhe tem jāṇī levun–evo ja ātmāno svabhāv chhe; jāṇavāmān vachche
‘ām kem?’ evo prashna uṭhāḍavāno gnānano svabhāv nathī.
prashna:– vastumān akāryakāraṇashakti chhe tethī trikāḷī dravyane ke guṇane to paranun kārya–kāraṇapaṇun nathī–e vāt
kharī, parantu paryāy to navī pragaṭe chhe māṭe tenun kāraṇ to par chhe ne? paryāyamān to paranun kārya–kāraṇapaṇun chhe ne?
uttar:– je akāryakāraṇasvabhāv chhe te dravya–guṇ ane paryāy traṇemān rahelo chhe, tethī jem dravya–guṇanun
kāraṇ koī bījun nathī tem paryāyanun kāraṇ paṇ koī bījun nathī. are bhāī! shun trikāḷī dravya kadī paṇ
vartamān paryāy vagaranun hoy? dravya potānī koī ne koī paryāy sahit ja hoy, paryāy vagaranun dravya kadī na
hoy. jo paryāyanun kāraṇ par kaho to teno artha e thayo ke dravya pote paryāy vagaranun chhe eṭale ke dravya ja nathī.
bhed pāḍīne kahevun hoy to dravya kāraṇ ane paryāy kārya–em kahī shakāy, kem ke paryāy te dravyanī ja chhe. parantu
ahīn to e bhedanī vāt paṇ nathī levī, ahīn to dravya–guṇ–paryāy traṇene akāraṇ siddha karavā chhe. to pachhī
paryāyanun kāraṇ paravastu chhe e vāt to rahī ja kyān? jeṇe akāryakāraṇarūp dravyasvabhāvane svīkāryo tenī
paryāy paṇ antarmukh thaīne dravyamān abhed thayelī chhe tethī te paryāy paṇ paranun kāryakāraṇ nathī. jo paranun kārya–
kāraṇapaṇun māne to te paryāy parasanmukh chhe, teṇe antaranā dravyane svīkāryun nathī, jeṇe antaranā dravyane svīkāryun
tenī draṣhṭi bhinna kāraṇ–kārya upar hotī nathī.
ekek shaktinā varṇanamān ghaṇun rahasya chhe. ā ek akāryakāraṇ shaktine barābar samaje to ātmānī
svantatratā samajāī jāy; pachhī game tevā sanyogamān paṇ parane kāraṇe mane kāī thāy chhe–em māne nahi tem ja
hun paranun kāī karī daun chhun–em paṇ māne nahi; eṭale tenī pratītamān kyāy paṇ rāg–dveṣh karavānun na rahyun.
āvī vītarāgī shraddhā thayā pachhī alpa rāg–dveṣh thāy tyān dharmī jāṇe chhe ke ā rāg–dveṣh koī par karāvatun nathī
tem ja e rāg–dveṣh dvārā hun paranān kāī kām karī shakato nathī, mārā nirmaḷ dravyasvabhāvamān ā rāg–dveṣh chhe
nahi eṭale mārun dravya paṇ rāganun kāraṇ nathī, mātra avasthānī te prakāranī bhūmikā chhe paṇ teṭalun ja mārun
svarūp nathī. ā pramāṇe dharmī jīvane sarva samādhān ane vivek varte chhe.
ātmāno akāryakāraṇasvabhāv hovāthī ātmāne traṇe kāḷe paravastunā kāraṇ vagar ja chālī rahyun chhe;
ātmāne potānā kāryane māṭe paravastunī jarūr paḍe–evun tenun svarūp nathī. chhatān, māre par vastu vinā na chāle–
em agnānī mānī beṭho chhe te teno mithyā abhiprāy chhe. ā mithyā abhiprāy ja sansāranun mūḷ kāraṇ chhe.
jyān mithyā abhiprāy hoy tyān tīvra rāg–dveṣh thayā vinā rahe ja nahīn.
hun ek svataḥsiddha vastu chhun, mārun koī kāraṇ nathī ane hun koīnun kāraṇ nathī. jo māre par sāthe
kāraṇakāryapaṇun hoy to sva–paranī ekatā thaī jāy, eṭale hun parathī bhinna ek svadravyapaṇe ja na rahun parantu
paradravyapaṇe paṇ thaī jāun! parantu hun to ek svadravyasvarūp ja chhun, koīpaṇ paradravyanī sāthe māre kāraṇ–kāryapaṇun
nathī.–ā pramāṇe yathārtha samajaṇ karavī te sansāranā nāshanun kāraṇ chhe,
–ā pramāṇe akāryakāraṇatvashaktinun varṇan
pūrṇa thayun. [14]