ત્યારથી આપને આહાર હતો પણ નિહાર ન હતો, ને પરમાત્મદશા થયા પછી તો આહાર ન રહ્યો; આપનું
રૂપ સર્વને પ્રિય લાગે છે. આપની વાણી ભવ્યજીવોને અમૃત જેવી લાગે છે; આપની મુદ્રા સમુદ્ર જેવી
અતિ ગંભીર છે, આપના જ્ઞાનમાં બધું પ્રતિભાસ્યું હોવાથી મુદ્રા ઉપર જરાપણ વિસ્મય કે કુતૂહલતા થતી
નથી; વળી આપની મુદ્રા ચળાચળતા રહિત છે, દુનિયાના વિવિધ બનાવો જ્ઞાનમાં પ્રતિભાસવાં છતાં
આપની મુદ્રા વીતરાગતાથી જરાપણ ચલાયમાન થતી નથી. વળી હે નાથ! આપની ધર્મસભામાં સિંહ
અને હરણ, બિલાડી અને ઉંદર વગેરે જાતિવિરોધી પ્રાણીઓ પણ શાંત થઈ નિર્ભયપણે એકસાથે બેસે છે
ને કોઈ કોઈની હિંસા કરતાં નથી.–આવા આવા પ્રકારે શરીરાદિકના વર્ણનથી ભગવાનની જે સ્તુતિ
કરવામાં આવે છે તે વ્યવહારથી જ છે, પરમાર્થે શરીરાદિના સ્તવનથી આત્માની સ્તુતિ થતી નથી; કેમકે
શરીરનું રૂપ કે દિવ્યધ્વનિ વગેરે કાંઈ ભગવાનનું ખરું સ્વરૂપ નથી, તે તો પુણ્યનું ફળ છે, ભગવાનનો
આત્મા તેનાથી જુદો છે. જો તે બાહ્ય પુણ્યના ફળના વર્ણનને જ ભગવાનનું ખરું સ્વરૂપ માની લ્યે અને
તે પુણ્યથી ભિન્ન સર્વજ્ઞ ભગવાનના સ્વરૂપને ન ઓળખે (એટલે કે જ્ઞાનસ્વભાવી આત્માને ન ઓળખે)
તો તે જીવ અજ્ઞાની છે, તે બહુ તો પુણ્ય બાંધે, પણ તેને ભગવાનની સાચી સ્તુતિ (નિશ્ચયથી કે
વ્યવહારથી) હોતી નથી. ભગવાન આત્માના પરમાર્થ સ્વરૂપને જે જાણે તેને જ ભગવાનની સાચી સ્તુતિ
હોય છે. ભગવાન આત્માનું પરમાર્થ સ્વરૂપ જે જીવ જાણે તે પુણ્યને આત્માનું સ્વરૂપ માને નહિ, પુણ્યથી
ધર્મ માને નહિ, દેહની ક્રિયાને આત્માની માને નહિ. કથનમાં ભલે દેહનું વર્ણન આવે, પરંતુ તે વખતે ય,
‘ભગવાનનો આત્મા તો દેહથી જુદો જ્ઞાનસ્વરૂપ છે, વીતરાગ છે અને મારો આત્મા પણ તેવો જ
જ્ઞાનસ્વરૂપ વીતરાગ છે’–એવું લક્ષ જો અંતરમાં હોય તો જ ત્યાં ભગવાનની વ્યવહાર સ્તુતિ છે; પણ જો
તેવું લક્ષ ન હોય તો તો વ્યવહારસ્તુતિ પણ સાચી નથી, કેમકે નિશ્ચયના લક્ષ વગર વ્યવહાર પણ ન
હોય. જેને નિશ્ચયનું લક્ષ નથી તે જીવ ખરેખર ભગવાનની સ્તુતિ નથી કરતો, પણ વિકારની અને જડની
સ્તુતિ કરે છે; ભગવાનને તો તે ઓળખતો નથી, તે તો શરીરને અને પુણ્યના ફળને જ ભગવાન માને
છે. ધર્મીને દેહથી અને રાગથી ભિન્ન ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્માનું ભાન છે, તેને ભગવાનની સ્તુતિનો શુભરાગ
થાય અને શરીરના ગુણની વાત વ્યવહારે આવે, પણ ત્યાં તે ધર્મીનું લક્ષ તો જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા ઉપર છે,
ભગવાનના આત્માના ગુણ સાથે તે પોતાના આત્માના ગુણને માપે છે, અને જેટલો ગુણનો અંશ પ્રગટય
ો તેટલી ભગવાનની સ્તુતિ થઈ એમ તે જાણે છે; તે જ ભગવાનનાં સાચાં ગાણાં ગાય છે. ભગવાનનો
ભક્ત અલ્પજ્ઞતાને કે રાગને આદરતો નથી, પણ રાગરહિત સર્વજ્ઞસ્વભાવને જ આદરે છે. ત્યાં જે
શુભરાગ રહ્યો તેને ‘ભગવાનની વ્યવહાર સ્તુતિ’ નો આરોપ આવે છે. કેવળી પ્રભુ જેવો મારો આત્મા,
જેનાથી ધર્મ થાય ને જન્મ–મરણ ટળે, એમ જેણે પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવની પ્રતીત કરી તે જીવ
ભગવાનનો ભક્ત થયો, તે જિનેન્દ્રનો નંદન થયો.....તેને ઈંદ્રિયાધીનપણું ટળ્યું એટલે તે જિતેન્દ્રિય
થયો....ધર્માત્મા થયો. આ રીતે જ્ઞાનસ્વભાવી આત્માનું સમ્યગ્જ્ઞાન અને સમ્યગ્દર્શન કરવું તે જ
ભગવાનની વાસ્તવિક સ્તુતિ છે અને ત્યાં જ વ્યવહાર સ્તુતિ હોય છે.