: ૨૧૮ : આત્મધર્મ–૧૧૮ : શ્રાવણ : ૨૦૦૯ :
મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશકમાં કહે છે કે––
“પુણ્યનો ઉદય થતાં ઈન્દ્રિયસુખના કારણભૂત સામગ્રી સ્વયં મળે છે, તથા પાપનો ઉદય દૂર થતાં દુઃખના
કારણભૂત સામગ્રી સ્વયં દૂર થાય છે.” (પાનું–૮)
* “ચાર અઘાતિ કર્મોના નિમિત્તથી આત્માને બાહ્ય સામગ્રીનો સંબંધ બને છે. ત્યાં વેદનીય વડે તો
શરીરમાં વા શરીરથી બાહ્ય નાના પ્રકારનાં સુખ–દુઃખના કારણરૂપ પરદ્રવ્યોનો સંયોગ જોડાય છે. ––એ પ્રમાણે
અઘાતિ કર્મોવડે બાહ્ય સામગ્રી એકઠી થાય છે.” (પાનું ૨૮)
* “અઘાતિકર્મના ઉદયથી બાહ્ય સામગ્રી મળી આવે છે, તેમાં શારીરાદિક તો જીવના પ્રદેશોથી
એકક્ષેત્રાવગાહી થઈ એક બંધનરૂપ જ હોય છે, તથા ધન–કુટુંબાદિક જે આત્માથી ભિન્નરૂપ છે એ બધાં કાંઈ
બંધનાં કારણ નથી.” (પાનું–૩૦)
* “અઘાતિકર્મોમાં વેદનીય કર્મના ઉદયથી શરીરમાં બાહ્ય અનેક સુખ–દુઃખનાં કારણો નીપજે છે.
શરીરમાં અરોગીપણું, રોગીપણું, દુર્બળપણું ઈત્યાદિ તથા ક્ષુધા, તૃષા, રોગ, ખેદ, પીડા ઈત્યાદિ સુખ–દુઃખનાં
કારણો મળી આવે છે. શરીરથી બહાર પણ મનગમતાં ઋતુ–પવનાદિક વા ઈષ્ટ સ્ત્રી, પુત્ર, મિત્ર, ધનાદિ, તથા
અણગમતાં ઋતુ–પવનાદિક વા અનિષ્ટ સ્ત્રી, પુત્ર, શત્રુ, દારિદ્ર્ય, વધ, બંધનાદિક સુખ–દુઃખનાં કારણો મળી
આવે છે...એ પ્રમાણે કારણોનું મળવું વેદનીય કર્મના ઉદયથી થાય છે. ત્યાં સાતાવેદનીયના ઉદયથી સુખનાં
કારણો મળી આવે છે તથા અસાતાવેદનીયના ઉદયથી દુઃખનાં કારણો મળી આવે છે.” (પાનું ૪પ–૪૬)
* “વેદનીય કર્મના ઉદયથી દુઃખ–સુખનાં કારણોનો સંયોગ થાય છે. તેમાં કોઈ તો શરીરમાં જ એવી
અવસ્થા થાય છે, કોઈ શરીરની અવસ્થાને નિમિત્તભૂત બાહ્યસંયોગ થાય છે તથા કોઈ બાહ્ય વસ્તુઓનો જ
સંયોગ થાય છે. અસાતાવેદનીય કર્મના ઉદયથી શરીરમાં ભૂખ, તરસ, ઉશ્વાસ, પીડા અને રોગાદિક થાય છે,
શરીરની અનિષ્ટ અવસ્થાને નિમિત્તભૂત બાહ્યથી અતિ ટાઢ, તાપ, પવન અને બંધનાદિકનો સંયોગ થાય છે
તથા બાહ્ય શત્રુ–કુપુત્રાદિક વા કુવર્ણાદિ સહિત પુદ્ગલસ્કંધોનો સંયોગ થાય છે. વળી સાતાવેદનીય કર્મના
ઉદયથી શરીરમાં અરોગીપણું, બળવાનપણું ઈત્યાદિક થાય છે, શરીરની ઈષ્ટ અવસ્થાને નિમિત્તભૂત બાહ્ય ખાન–
પાનાદિક વા રુચિકર પવનાદિકનો સંયોગ થાય છે, તથા બાહ્ય મિત્ર, સુપુત્ર, સ્ત્રી, નોકર–ચાકર, હાથી, ઘોડા,
ધન, ધાન્ય, મંદિર અને વસ્ત્રાદિકનો સંયોગ થાય છે.” (પાનું ૬૧–૬૨)
* વળી મુખ્યપણે કેટલીક સામગ્રી સાતાના ઉદયથી પ્રાપ્ત થાય છે તથા કેટલીક અસાતાના ઉદયથી પ્રાપ્ત
થાય છે, તેથી એ સામગ્રીઓ વડે સુખ–દુઃખ ભાસે છે, પરંતુ નિર્ણય કરતાં મોહથી જ સુખ–દુઃખનું માનવું થાય
છે, પણ અન્યદ્વારા સુખ–દુઃખ થવાનો નિયમ નથી. કેવળી ભગવાનને સાતા–અસાતાનો ઉદય તથા સુખ–દુઃખના
કારણરૂપ સામગ્રીનો પણ સંયોગ છે, પરંતુ મોહના અભાવથી તેમને કિંચિત્ માત્ર પણ સુખ–દુઃખ થતું નથી.”
(પાનું–૬૪)
* “અઘાતિ કર્મોમાં મુખ્યપણે તેમને (એકેન્દ્રિય જીવોને) પાપ પ્રકૃતિઓનો જ ઉદય હોય છે. અસાતા
વેદનીયનો ઉદય થતાં તેના નિમિત્તથી તેઓ મહા દુઃખી હોય છે, પવનથી તૂટી જાય છે, શીત–ઉષ્ણતાથી અને
જળ ન મળવાથી વનસ્પતિ સુકાઈ જાય છે, અગ્નિથી બળી જાય છે, કોઈ છેદે છે, ભેદે છે, મસળે છે, ખાય છે,
તોડે છે ઈત્યાદિ અવસ્થા થાય છે.” (પાનું–૬૮)
* “વેદનીયમાં મુખ્યપણે એક અસાતાનો જ તેમને (નારકીઓને) ઉદય હોવાથી ત્યાં વેદનાનાં નિમિત્ત
થઈ