: શ્રાવણ : ૨૦૦૯ : આત્મધર્મ–૧૧૮ : ૨૧૯ :
જાય એવા જલસહિત તો ત્યાં નદીઓ છે, તથા જેથી શરીર દગ્ધ થઈ જાય એવો પ્રચંડ ત્યાં પવન છે, એ
નારકીઓ એકબીજાને અનેક પ્રકારે દુઃખી કરે છે, ઘાણીમાં પીલે, શરીરના ખંડખંડ કરે, હાંડીમાં રાંધે, કોરડા મારે
તથા લાલચોળ ગરમ લોખંડ આદિનો સ્પર્શ કરાવે––ઈત્યાદિ વેદના પરસ્પર ઉપજાવે છે. ત્રીજી નરક સુધી તો
અસુરકુમારદેવ જઈને પોતે પીડા આપે વા તેમને પરસ્પર લડાવે.” (પાનું–૭૦)
* “અઘાતિ કર્મોના ઉદયના નિમિત્તથી શરીરાદિકનો સંયોગ થાય છે.” (પાનું–૩૦૮)
[ઉપર પ્રમાણે મોક્ષમાર્ગ–પ્રકાશકમાં અનેક જગ્યાએ સ્પષ્ટ કથન છે કે અઘાતિ કર્મના ઉદયના નિમિત્તે
બહારની સામગ્રીનો સંયોગ થાય છે.)
* શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર આ સંબંધમાં ‘મોક્ષમાળા’ ના ત્રીજા પાઠમાં લખે છે કે––
“એક જીવ સુંદર પલંગે પુષ્પશય્યામાં શયન કરે છે, એકને ફાટલ ગોદડી પણ મળતી નથી; એક
ભાતભાતનાં ભોજનથી તૃપ્ત રહે છે, એકને કાળી જારના પણ સાંસા પડે છે; એક અગણિત લક્ષ્મીનો ઉપભોગ લે
છે, એક ફૂટી બદામ માટે આતુર થઈને ઘેરઘેર ભટકે છે; એક મધુરાં વચનોથી મનુષ્યોનાં મન હરે છે, એક
અવાચક જેવો થઈને રહે છે; એક સુંદર વસ્ત્રાલંકારથી વિભૂષિત થઈ ફરે છે, એકને ખરા શિયાળામાં ફાટેલું કપડું
પણ ઓઢવાને મળતું નથી; એક રોગી છે, એક પ્રબળ છે; એક બુદ્ધિશાળી છે, એક જડભરત છે; એક મનોહર
નયનોવાળો છે, એક અંધ છે; એક લૂલો છે, એક પાંગળો છે; એક કીર્તિમાન છે, એક અપયશ ભોગવે છે; એક
લાખો અનુચરો પર હુકમ ચલાવે છે, એક તેટલાના જ ટૂંબા સહન કરે છે; એકને જોઈને આનંદ ઊપજે છે.
એકને જોતાં વમન થાય છે; એક સંપૂર્ણ ઈન્દ્રિયોવાળો છે. એક અપૂર્ણ છે; એકને દીનદુનિયાનું લેશ પણ ભાન
નથી ને એકનાં દુઃખોનો કિનારો પણ નથી; એક ગર્ભાધાનથી હરાયો, એક જન્મ્યો કે મૂઓ, એક મૂએલો
અવતર્યો, એક સો વર્ષનો વૃદ્ધ થઈને મરે છે; કોઈના મુખ, ભાષા અને સ્થિતિ સરખાં નથી. મૂર્ખ રાજગાદી પર
ખમાખમાથી વધાવાય છે ને સમર્થ વિદ્વાનો ધક્કા ખાય છે!
––આમ આખા જગતની વિચિત્રતા ભિન્ન–ભિન્ન પ્રકારે તમે જુઓ છો; એ ઉપરથી તમને કંઈ વિચાર
આવે છે? ××× વિચાર આવતો હોય તો કહો––તે શા વડે થાય છે?
–પોતાનાં બાંધેલાં શુભાશુભકર્મો વડે.
* વળી તેઓ લખે છે કે––
“જ્ઞાની પોતાનું ઉપજીવન–આજીવિકા પણ પૂર્વકર્માનુસાર કરે છે.” (પૃષ્ઠ: ૨૨૨)
“સ્વાભાવિક કોઈ પુણ્યપ્રકારવશાત્ સુવર્ણવૃષ્ટિ ઈત્યાદિ થાય એમ કહેવું અસંભવિત નથી.” (પૃ. ૨૩પ)
“××× મુમુક્ષુએ પૂર્વોપાર્જિત શુભાશુભ કર્માનુસાર આજીવિકાદિ પ્રાપ્ત થશે એમ વિચારી માત્ર નિમિત્તરૂપ
પ્રયત્ન કરવું ઘટે, પણ ભયાકુળ થઈ ચિંતા, કે ન્યાયત્યાગ કરવો ન ઘટે; કેમકે તે તો માત્ર વ્યામોહ છે; ––એ
સમાવવા યોગ્ય છે. પ્રાપ્તિ શુભાશુભ પ્રારબ્ધ અનુસાર છે.” (પૃ. ૪૪૩)
“મનની વૃત્તિ શુદ્ધ અને સ્થિર થાય એવો સત્્સમાગમ પ્રાપ્ત થવો બહુ દુર્લભ છે. વળી તેમાં આ
દુષમકાળ હોવાથી જીવને તેનો વિશેષ અંતરાય છે. જે જીવને પ્રત્યક્ષ સત્સમાગમનો વિશેષ લાભ પ્રાપ્ત થાય તે
મહત્ પુણ્યવાનપણું છે. (પા. ૪૬૦)
* જૈનસિદ્ધાંત પ્રવેશિકામાં પુણ્ય–પાપની વ્યાખ્યા નીચે પ્રમાણે કરી છે––
प्र. ३३६ः पुण्यकर्म किसको कहते हैं?
उ. ३३६ः जो जीव को इष्ट वस्तु की प्राप्ति करावे।
प्र. ३३७ः पापकर्म किसको कहते हैं?
उ. ३३७ः जो जीवको अनिष्ट वस्तुकी प्राप्ति करावे।
––આ રીતે અનેક પ્રમાણભૂત આધારોથી એ વાત સિદ્ધ છે કે જીવને વર્તમાનમાં ઈષ્ટ–અનિષ્ટ સામગ્રીઓનો
સંયોગ પૂર્વના પુણ્ય–પાપકર્મના ઉદયાનુસાર થાય છે, જીવના વર્તમાન પ્રયત્નથી નહીં. કોઈ જીવ ધર્માત્મા–ગુણવાન
હોવા છતાં જો પૂર્વના પુણ્ય ન હોય તો તેને લક્ષ્મી વગેરેનો સંયોગ નથી હોતો; અને ગુણહીન જીવને પણ પૂર્વના
પુણ્યને લીધે લક્ષ્મી વગેરેનો સંયોગ હોય છે. માટે બાહ્ય સામગ્રી તે પૂર્વના પુણ્ય પાપકર્મનું ફળ છે.