: ૨૨૦ : આત્મધર્મ–૧૧૮ : શ્રાવણ : ૨૦૦૯ :
ભાવલિંગી
મુનિનું સ્વરૂપ
(“જૈનદર્શન–શિક્ષણવર્ગ”ની ઉત્તમ શ્રેણીની પરીક્ષામાં પૂછાયેલા પહેલાં પ્રશ્નના ઉત્તરરૂપ નિબંધ)
મુનિદશાનો અલૌકિક મહિમા છે, અહો!
મુનિવરો તો કેવળીપ્રભુના પાડોશી છે, તેઓ
પંચપરમેષ્ઠી પદમાં ભળી ગયા છે અને કેવળજ્ઞાન
લેવાની તૈયારીવાળા છે –જાણે હમણાં શ્રેણી માંડીને
કેવળજ્ઞાન લીધું કે લેશે –એવી તેમની આત્મજાગૃતિ
છે. એ ધન્યદશામાં દુઃખ કે કલેશ નથી પણ
સિદ્ધભગવાન જેવો અપૂર્વ મહાઆનંદ છે. અહો!
ધન્ય તે મુનિવરા! સંયમસુધાસાગરમાં ઝૂલતા એ
સંતોને નમસ્કાર હો.
* શુદ્ધોપયોગી દિગંબર સંતોને નમસ્કાર હો! *
જેને પોતાનું આત્મકલ્યાણ કરવું હોય તેણે સાચા દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રનું સ્વરૂપ બરાબર ઓળખવું જોઈએ;
દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રની ઓળખાણ વગર યથાર્થ જ્ઞાન–શ્રદ્ધાન્ થતાં નથી. વળી દેવ અને શાસ્ત્રની ઓળખાણ પણ
ગુરુ દ્વારા થાય છે. ગુરુનું સ્વરૂપ ઓળખવામાં જ જેની ભૂલ હોય તેને તો દેવ અને શાસ્ત્ર વગેરેમાં પણ ભૂલ
હોય છે. માટે ગુરુનું સ્વરૂપ યથાર્થપણે ઓળખવું જોઈએ.
સામાન્યપણે તો સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાનના ધારક ધર્માત્મા પણ જ્ઞાનગુરુ હોઈ શકે છે, પણ અહીં મોક્ષમાર્ગમાં
મુખ્યપણે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાનપૂર્વક ચારિત્રના ધારક એવા દિગંબર મુનિ તે ગુરુ છે. અંતરમાં સમ્યગ્દર્શન–
જ્ઞાનપૂર્વક ચારિત્રદશાનો જે શુદ્ધોપયોગ પ્રગટ્યો છે તે મુનિઓનું ભાવલિંગ છે અને એવા ભાવલિંગી મુનિઓને
બહારમાં વસ્ત્રરહિત દિગંબર દશા જ હોય છે –તે દ્રવ્યલિંગ છે. ભાવલિંગી મુનિઓની અંતર અને બાહ્યદશા કેવી
હોય –તેનું વિશેષ વર્ણન મોક્ષમાર્ગ–પ્રકાશકમાં નીચે પ્રમાણે કર્યું છે––
* મુનિઓની અંતરંગ અવસ્થા *
પ્રથમ જેને સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યગ્જ્ઞાન તો થયા છે અને પછી વિરાગી બની સમસ્ત પરિગ્રહ છોડી
શુદ્ધોપયોગરૂપ મુનિધર્મ અંગીકાર કરી અંતરંગમાં તો એ શુદ્ધોપયોગવડે પોતે પોતાને અનુભવે છે,
પરદ્રવ્યમાં અહંબુદ્ધિ ધારતા નથી,
પોતાના જ્ઞાનાદિક સ્વભાવોને જ પોતાના માને છે, પરભાવોમાં મમત્વ કરતા નથી.
પરદ્રવ્ય વા તેના સ્વભાવો જ્ઞાનમાં પ્રતિભાસે છે તેને જાણે છે તો ખરા, પરંતુ તેને ઈષ્ટ–અનિષ્ટ માની
તેમાં રાગ–દ્વેષ કરતા નથી,
શરીરની અનેક પ્રકારની અવસ્થા થાય છે તેમજ બહારમાં અનેક પ્રકારના સંયોગ–વિયોગરૂપ નિમિત્ત
બને છે પરંતુ ત્યાં કાંઈ પણ સુખ–દુઃખ માનતા નથી,
પોતાને યોગ્ય બાહ્યક્રિયા જેમ બને છે તેમ બને છે પરંતુ તેને ખેંચીતાણીને કરતા નથી,
પોતાના ઉપયોગને બહુ ભમાવતા નથી પણ ઉદાસીન થઈ નિશ્ચલવૃત્તિને ધારણ કરે છે,
જ્યારે શુદ્ધોપયોગમાં સ્થિર ન રહી શકે ત્યારે શુભોપયોગ પણ થાય છે, જે વડે તે શુદ્ધોપયોગના બાહ્ય
સાધનોમાં, –પંચમહાવ્રતાદિમાં અનુરાગ કરે છે, પરંતુ એ રાગભાવને પણ હેય જાણી દૂર કરવા ઈચ્છે છે,
અને તીવ્ર કષાયના અભાવથી હિંસાદિરૂપ અશુભોપયોગ