જેને દરકાર નથી અને એમ ને એમ સંસારની મજૂરીમાં જીવન વિતાવે છે
તેનું જીવન તો પશુ જેવું છે. જીવનમાં આત્માની દરકાર કરીને જેણે
અભ્યાસ કર્યો હશે તેને અંતસમયે તેનું લક્ષ રહેશે.....જીવનમાં જેવી
ભાવના ઘૂંટી હશે તેવો સરવાળો આવીને ઊભો રહેશે. જેને પોતાના
આત્માનું હિત કરવું છે એવા આત્માર્થી જીવે જીવ–રાજાને ઓળખીને તેની
શ્રદ્ધા–બહુમાન કરવું, તેની સેવા–આરાધના કરવી.
થાય તેની પરીક્ષા કરતા નથી. બહારમાં પૈસા વગેરે મળવા તે તો પુણ્ય પ્રમાણે જ મળે છે, તેમાં બુદ્ધિ કામ આવતી
નથી, છતાં ત્યાં પરીક્ષા કરે છે, તો આત્મામાં જેને ધર્મ કરવો છે તેણે ધર્મ–અધર્મની પરીક્ષા કરીને ઓળખવું જોઈએ.
આત્માનો સ્વભાવ શું, તેને ધર્મ કેમ થાય ને તેને અધર્મ કેમ થાય તે ઓળખવું જોઈએ.
આવા આત્માનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ શું છે તે પરીક્ષા કરીને ઓળખવું જોઈએ. આત્મામાં દયાના કે હિંસાના જે ભાવ
થાય તે ધર્મ નથી, અને શરીર તો જડ છે, તે આત્માથી બાહ્ય ચીજ છે, તે ચીજ આત્માની નથી. આત્મા તો
જ્ઞાનસ્વરૂપ છે. જ્ઞાન તે સ્વભાવ છે, પુણ્ય–પાપ તે વિકાર છે અને શરીર તો સંયોગ છે, એમ ત્રણેને ઓળખીને,
જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માને આદરવા યોગ્ય જાણવો તે ધર્મ છે. જડ શરીર વગેરે બાહ્ય પદાર્થો તો જુદા જ છે તેથી તે હેય
પણ નથી ને ઉપાદેય પણ નથી, તે તો જ્ઞેય છે. પુણ્ય–પાપ તે વિકાર હોવાથી હેય છે, ને જ્ઞાનાનંદ સ્વભાવ તે ઉપાદેય
છે. જ્ઞેય તો સ્વ–પર બધુંય છે. આ પ્રમાણે હેય–જ્ઞેય અને ઉપાદેય બધાય તત્ત્વોને પરીક્ષાથી ઓળખવા જોઈએ.