એવો નથી કે પરજીવને બચાવવાનો ભાવ તે પાપ છે. પરજીવને બચાવવાનો શુભભાવ તે ધર્મ
નથી તેમ પાપ પણ નથી, પરંતુ તે પુણ્ય છે. અને પરજીવને હું બચાવી શકું છું એવી ઊંધી
માન્યતા તે મિથ્યાત્વ છે, ને મિથ્યાત્વ તે મોટું પાપ છે. ભૂખ્યા ઢોરને ઘાસ–પાણી ખવરાવવાનો
ભાવ, કે બળતા ઢોર વગેરેને ઉગારવાનો ભાવ તેને કોઈ પાપ મનાવે તો તેની વાત જૂઠી છે.
અહીં ભાવની વાત છે, બહારની ક્રિયા થવી કે ન થવી તે આ આત્માને આધીન નથી. પરજીવ
બચે કે ન બચે તે તો તેના આયુષ્ય પ્રમાણે થાય છે; પણ હું પરને બચાવું એવી લાગણી થાય તે
પુણ્ય છે, તે પાપ નથી, તેમજ તે ધર્મ પણ નથી. જીવ શું, જડ શું, પાપ શું, પુણ્ય શું, ને ધર્મ શું?
એ બધા તત્ત્વોને જેમ છે તેમ ઓળખવા જોઈએ.
ભાવ જીવ કરે છે તેનું પુણ્ય કે પાપ જીવને થાય છે. હજી ધર્મ તો જુદી જ ચીજ છે. પ્રભો! તારા
ચૈતન્યતત્ત્વના જ્ઞાન વિના ધર્મ થાય નહિ. ભાઈ! જડની ને પરની ક્રિયા કરવાના અભિમાનમાં
તારો આત્મા રોકાઈ ગયો, પણ તે પરની ક્રિયા તારા હાથમાં નથી. તારો જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ
આત્મા પરથી ભિન્ન શું ચીજ છે, તેની ઓળખાણ કર, તે અપૂર્વ ધર્મ છે.
તેમાં ભગવાને એમ કહ્યું કે : હે જીવો! આત્મા ઉપયોગ સ્વરૂપ છે, પોતાના ઉપયોગ સિવાય
પરની ક્રિયા કોઈ આત્મા ત્રણકાળમાં કરી શકતો નથી. જ્ઞાની કે અજ્ઞાની કોઈ જીવ પરમાં એક
રજકણનો પણ ફેરફાર કરવા સમર્થ નથી. જડની ક્રિયા સ્વતંત્ર છે, તેનો કર્તા આત્મા નથી.
આત્મા પોતાના સ્વભાવને ભૂલીને, પરનું હું કરું એવી ઊંધી માન્યતા કરીને અજ્ઞાનભાવે શુભ–
અશુભ ઉપયોગ રૂપે પરિણમે તે સંસારનું કારણ છે; અને પરથી ભિન્ન–રાગથી ભિન્ન પોતાના
જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ આત્માનું સમ્યક્ ભાન કરીને અંતર્મુખ શુદ્ધ ઉપયોગરૂપે પરિણમે તે ધર્મ છે ને તે
મોક્ષનું કારણ છે.
ધર્મીને પોતાનો આત્મા એક જ ભૂતાર્થસ્વભાવપણે પ્રકાશમાન છે. સ્વ–પરપ્રકાશક જ્ઞાનની
સ્વચ્છતામાં નવે તત્ત્વો જણાય છે, પણ નવતત્ત્વોને જાણતાં ધર્મીનું જ્ઞાન પરમાં કે વિકારમાં
એકત્વ પામતું નથી; એકાકાર ચિદાનંદ સ્વભાવની એકતાપણે જ ધર્મીનું જ્ઞાન વર્તે છે; એ રીતે
ધર્મીની દ્રષ્ટિમાં એક શુદ્ધઆત્મા જ પ્રકાશમાન છે.
થઈને પોતાના જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપને જાણીને તેમાં એકતા કરે તે મોક્ષનું કારણ છે, તેમાં ચૈતન્યની
શાંતિનું વેદન છે. પછી તે જ્ઞાન પુણ્ય–પાપ વગેરેને જાણે તોપણ તેમાં એકતા પામતું નથી.
અહો, ભગવાનના સમવસરણમાં દેડકાં ને ચકલાં પણ અંતરના સ્વભાવની સન્મુખ થઈને
આવું