અપમાનના અસહ્ય વેદનથી દુઃખી થઈને શરીર પણ છોડવા માંગે છે. એટલે શરીરને દૂર કરીને
પણ દુઃખ મુક્ત થઈને સુખી થવા માંગે છે. શરીર છોડીને પણ સુખી થવા માંગે છે, તો તેનો શું
અર્થ થયો? શરીર જતાં શું રહેશે? એકલો આત્મા રહેશે. એટલે શરીર વિના પણ સુખી થઈ
શકાય છે–શરીર વગર એકલા આત્મામાં સુખ છે એટલું તો સાબિત થયું. સંયોગમાં સુખ નથી
પણ આત્મામાં જ સુખ છે આવી ઓળખાણ કરે, તો સંયોગની રુચિ છૂટે ને આત્માના
સ્વભાવની રુચિ થાય. આત્માના જ્ઞાનાનંદસ્વભાવની સમ્યક્ પ્રતીતિ અને એકાગ્રતા કરતાં
અતીન્દ્રિય સુખ પ્રગટે છે. આ સિવાય બહારમાં સુખ નથી તેમજ બહારના કોઈ ઉપાયથી સુખ
પ્રગટતું નથી. આત્માનું જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ શું છે તેના અંતરભાન વગર, બહારમાં ધર્મનું સાધન
માનીને ગમે તેટલા ઉપાય કરે તે બધા ઉપાયો જૂઠા છે. ભાઈ, સુખના ઉપાય કાંઈક જુદા છે,
અનંતકાળમાં કદી એક સેકંડ પણ તેં વાસ્તવિક ઉપાયનું સેવન કર્યું નથી. જે કાંઈ કર્યું તે બધું
એકડા વગરના મીંડા સમાન છે. આત્માનું યથાર્થ સ્વરૂપ શું છે, તેને દુઃખ કેમ છે અને તેને સુખ
કેમ પ્રગટે તે વાત સત્સમાગમે શ્રવણ–મનન કરીને સમજવી જોઈએ. આત્માની સાચી સમજણ
થતાં ધર્મીની દ્રષ્ટિ પલટી જાય છે. અહો! હું તો ચૈતન્યનિધિ આત્મા છું, આ દેહાદિક સંયોગો
પર છે, તેમાં ક્યાંય મારું સુખ નથી ને હું તેનો સ્વામી નથી. મારા આત્મામાં જ સુખ સ્વભાવ
ભર્યો છે, આમ સ્વભાવસામર્થ્યનું અપૂર્વ ભાન થાય છે; ને આવું ભાન થતાં જ ધર્મની શરૂઆત
થાય છે; આ સિવાય બીજા કોઈ ઉપાયે ધર્મ કે સુખ થતું નથી.
ત્રણકાળમાં કરી શકતો નથી. ભાઈ! જડની ને પરની
ક્રિયા કરવાના અભિમાનમાં તારો આત્મા રોકાઈ
ગયો પણ તે પરની ક્રિયા તારા હાથમાં નથી. તારું
જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ પરથી ભિન્ન છે તેની ઓળખાણ
કર; તેની ઓળખાણ વગર બીજી કોઈ રીતે ભવનો
અંત આવે તેમ નથી.
ક્રિયાનું અભિમાન કરીને ચાર ગતિમાં રઝળ્યો છે. આત્મા તો જ્ઞાનસ્વરૂપ છે, જડથી તે જુદો છે;
પોતાના જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપનું ભાન કરીને શુદ્ધ ઉપયોગરૂપ નિર્મળ ભાવોને કરે, અને કાં તો
જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપને ભૂલીને અજ્ઞાન ભાવે રાગાદિ ભાવોનો કર્તા થાય; પણ શરીરાદિક જડની
ક્રિયાને તો